مگر فضا هم سياهچاله دارد؟ - امروز چهلمين سالروز آغاز ماموريت آپولو 11

كنجكاوي در مورد فضا و كيهان تمامي ندارد و به نظر مي رسد كه از نسلي به نسل ديگر، بيشتر هم مي شود. امروز پسر شش ساله ام - محمد ايمان - موقع ناهار سوال كرد كه ؛مگر فضا هم سياهچاله دارد؟؛ پاسخ دادم بله و يك نظريه علمي در مورد ستاره هايي است كه عمرشان تمام شده است. تلاش كردم تا كمي بر اساس دانسته هايم موضوع را بيان كنم.
ممكن است اصل چنين سوالي از يك بچه شش ساله عجيب و بعيد به نظر برسد، ولي به دليل حجم زياد اطلاعات در دنياي كنوني بايد خود را براي سوال هاي كودكان در مورد نظريه هاي پيچيده فيزيكي نيز آماده كنيم.
به اجمال اگر به نظريه سياهچاله بخواهيم اشاره كنيم بايد گفت كه ابتدا در سال ۱۹۶۹ - اتفاقا چهل سال پيش و در سال قدم نهادن انسان بر روي ماه! - دانشمندي آمريكايي به نام جان ويلر اين تعبير را به صورت -

black hole

- به كار برد و البته به لحاظ مفهومي حدود دويست سال است كه ديدگاههايي در مورد حفره سياه مطرح شده است. در سال ۱۸۷۳ يك استاد كمبريج به نام جان ميچل بيان نمود كه اگر ستاره اي جرمي زياد و فشرده داشته باشد، ميدان جاذبه آن مانع از پراكنده شدن نور مي شود . اين اجسام فضايي همان چيزي هستند كه امروزه به آن حفره سياه مي گوييم.
شكل گيري ستاره با پراكنش مقدار زيادي گاز - بيشتر هيدروژن - تحت تاثير جاذبه خود رخ مي دهد. موقع انقباض با برخورد اتمهاي هيدروژن به هم و در هم آميختن آنها و شكل گيري اتم هليوم همراه است. حرارت ناشي از از اين واكنش باعث درخشش نور از ستاره مي شود. وقتي حرارت اضافي فشار گاز را تا آنجا افزايش دهد كه با جاذبه ستاره برابر شود ، انقباض گاز متوقف مي شود. هنگامي كه هيدروژن و ديگر سوخت هاي هسته اي ستارگان به پايان برسد سرد شده و نتيجتا منقبض مي شوند. البته دانشمندان معتقدند كه خورشيد - نزديكترين ستاره به ما - تا پنج ميليارد سال ديگر سوخت كافي دارد. در نهايت وضعيت ستاره اي كه عمرش به پايان رسيده است جسمي با چند هزار كيلومتر شعاع و چگالي صدها تن در متر مكعب كه به آن كوتوله سفيد مي گويند.
براي مطالعه بيشتر در اين مورد دو كتاب : ؛تاريخچه زمان؛ و ؛جهان در پوست گردو؛ نوشته استيون هاوكينگ فيزيكدان مشهور انگليسي را توصيه مي كنم ، كه آقاي محمد رضا محجوب ترجمه كرده و شركت سهامي انتشار منتشر كرده است.