داستان علمی - تخلیلی و ای میلهای سریالی شبه علمی ، به جای خبر علمی

در سالهای اخیر با رواج استفاده از ای-میل واینترنت در ایران، هر روز تعداد زیادی ای-میل دریافت می کنیم با مضمون و مضوعات جالب، شامل عکس و بعضا شبه دانسته ها و مطالبی که منبع و مرجع آنها نامشخص است ولی در میان آنها در صورت کنترل ، می توان به وجود مطالب علمی، مستند و البته همزمان شبه علمی و خیالی و ادعاهای بی اساس - به صورت مخلوط - پی برد. از سوی دیگر با گسترش اینترنت و بیشتر شدن تعداد خبرگزاری و سایتهای خبری و افزایش تعداد برنامه های علمی رادیو و تلوزیون، می توان به پخش مطالب گوناگونی از این رسانه ها برخورد که گاه به دلیل ضرورت سرعت در تهیه و اجرای برنامه و رقابت در سرعت انتشار مطلب نسبت به رسانه رقیب، پرداخت که در آنها عملا مطالبی خیالی/خرافی و شبه علمی در لا به لای مطالب علمی ، با ترجمه های ناقص، به مخاطبان ایرانی تحویل داده می شود.

ارجاع اخبار علمی به مستندات و لزوم کنترل صحت از حداقل سه منبع از اصول خبر نویسی به طور عام و البته روزنامه نگاری علمی به طور خاص است. در حدود چهار دهه پیش رواج داستان های علمی -تخلیلی موجب رشد ساخت سریالهای تلوزیونی با مضمون علمی تخلیلی - نظیر وجود یو.فو.، بشقاب پرنده، انسانهای فضایی و... - شد. بعضی معتقد بودند که این نوع داستانهای بیشتر خیالی - و کمتر علمی - می تواند موجب علاقه و کنجکاوی مخاطبان - بیشتر جوانان - به علم و فناوری و درس و تحصیل شود. گسترش و رواج این موضوعات از مسیر های دیگر - نظیر چاپ کتاب، و بعدا انتشار این نوع مطالب بر روی وب سایتها و و بلاگها نشان داد که این نوع موضوعات گذشته از جنبه سرگرمی صرف خود می تواند موجب رواج شبه علم و خرافات علمی و باور به مطالب غیر مستند و خیالی نیز بشود. با رواج این نوع مطالب، مرز علم از شبه علم شناخته نمی شود و هر گاه مطلب مستند علمی نیز عرضه شود، مخاطبان به مصداق داستان قدیمی چوپان دروغ گو، حرفهای دانشگران و متخصصان را نیز در ردیف خرافات و پرت و پلاهای خیال انگیز خواهند انگاشت! .

اکنون با گسترش دسترسی به منابع برخط - آن لاین - و دسترسی به سایت های خارجی - و لابد به مصابه اینکه هر مطلبی در یک سایت خارجی یا انگلیسی زبان با ظاهر علمی منتشر شود، لابد مهم است و مستند! - و نظیر جنس خارجی می توان آن را به مخاطبان ایرانی راحتتر فروخت! - رواج این نوع مطالب در وب سایتها، وب لاگها، و بعضا روزنامه ها و سایت خبرگزاری ها و در ای-میل های سریالی نیز گسترش یافته و موجب شده تا به سرعت در صفحه های دیگر یا وبلاگهای فارسی لینک داده شود. به نظر می رسد که دو دلیل ساده این گسترش و ترویج مطالب خیالی و علمی/تخیلی اولا ظاهر جالب آنها و در ثانی نوشته شدن آنها به زبان فارسی است. در کشور ما نیز همه مخاطبان اینترنت و روزنامه ها - و بیشتر دانشجویان و علاقه مندان احتمالی این نوع مطالب - تسلط زیادی به زبان خارجی ندارند و اساسا لزوم و حوصله ای نیز برای کنترل صحت مطالب نمی بینند! به این ترتیب با گسترش سرعت دسترسی به رسانه، موضوع خطر توسعه شبه علم و باور خرافی به مطالب علمی تخلیلی از چهار دهه پیش بسیار بیشتر شده است. -

گاهی از قول دانشمندان اروپایی - کدام دانشمند؟ از کدام کشور؟ چه سنی دارند؟ در کدام دانشگاه یا پژوهشگاه یا موسسه معتر کار میکنند؟ مشخص نیست !- گزارش می شود که منبع و منشا زلزله های بزرگ با بزرگای بیش از هفت یا هشت، انسانی است و این مساله اثبات هم شده است! -کجا و کی؟ هم خیلی مشخص نیست!- و بعدا گزارشی می آید که سایتهای کانادایی معتقدا که متوسط هوش ایرانی ها یازده برابر هوش جهانی است! هیچ وقت هم نه آدرسی از سایتهای کانادایی مذکور منتشر می شود و نه استنادات این مطالب مشخص می شود. اخیرا هم یکی از سایتها از کشف جسد بیگانه فضایی که کاربران اینترنت را شگفت زده کرده-!- خبر میدهد و مرجع را هم سایتی روسی و عکس هایی نامشخص را نیز به عنوان مستندات ادعا منتشر می کند:
http://www.mehrnews.com/fa/newsdetail.aspx?NewsID=1293794
و این ادعا نیز در قالب خبر علمی منتشر می شود! ای کاش مطلب را در صفحات علمی تخیلی منتشر می کردند.
شخصا به دلیل علاقه و ارتباط تخصصی، موضوع ادعای منشا غیر طبیعی - انسانی - برای زلزله های با بزرگای بیش از هفت یا هشت را که در بعضی از سایتهای فارسی منتشر شده بود با صرف وقت دنبال کردم و در نهایت به دو وبلاگ مربوط به دو جوان مهاجر - عرب تبار، مغربی ، با سواد معمولی ، به احتمال زیاد در حد دبیرستان، که در حومه پاریس زندگی میکنند - رسیدم! البته نه عرب تبار بودن و نه مغربی بودن و نه زندگی درحومه یا نزدیکی پاریس و نه سواد در حد دبیرستان اصلا عیب نیست. ولی مسال آن است که این نوع مطالب به عنوان ادعای دانشمندان اروپایی به خورد مخاطب فارسی زبان داده می شود!

به نظرم رشد استفاده از فناوری اطلاعات اتفاق خجسته ای است ولی اگر ما ایرانیان و فارسی زبانان، به ویژه در موقعیتهایی که مسئولیت داریم و مطالبمان می تواند مورد ارجاع هم واقع شود دقت نکنیم، چه بسا شبه علم، خرافات و اطلاعات غلط را در صفحه های وب سایتهای فارسی و در ای-میلهای سریالی میان هموطنان خود، لابه لای مطالب واقعا مستند علمی، گسترش دهیم که کاری غلط است. داستانهای علمی - تخلیلی هر چه هستند، علم نیستند. حداقل آن را به عنوان خبر علمی منتشر نکنیم!