7.2 ، براي زمينلرزه هاي با بزرگاي هفت يا بيشتر در فلات ايران به هوش باشيم

چهارده سال قبل در چنين روزي در 20 اردي بهشت 1376 در ساعت 12:27 ظهر به وقت محلي زلزله مخربي شرق قائناب به ويژه روستاهاي اردكول و آبيز را ويران كرد . در اين رويداد منطقه اردكول، آبيز و حاجي آباد در شرق قائن در استان خراسان و بخشهايي از غرب افغانستان به شدت به لرزه در آمد. از نكته هاي مهم زمينلرزه اردكول وقوع بيش از ۱۲۰ كيلومتر گسلش سطحي در آن بوده است كه از اين ديدگاه - گسلش سطحي طولاني در زلزله هاي درون ورقي براي فلات ايران جالب بوده است. ياد اوري مي كنم كه در زمينلرزه 5 ديماه 1382 بم با بزرگاي 6.5 – كه متاسفانه بسيار پر تلفات و فاجعه بار نيز بود – اولا بزرگاي زمينلرزه به 7 نرسيد و در ثاني تلفات و خسارت هاي زياد آن علاوه بر بافت بسيار فرسوده بخش هاي زيادي از شهر بم، واقع شدن كانون زمينلرزه در پهنه شهري شهر بم بود.

عدم وقوع هيچ زلزله اي در طي اين چهارده سال با بزرگاي 7 يا بالاتر، بيشتر نگران كننده است تا آرامش بخش، چرا كه فلات ايران سرزميني است كه به طور متوسط در هر ده سال در آن يك تا دو زمينلرزه با بزرگاي بيش از 7 رخ داده است. وقوع زمينلرزه هاي با بزرگاي در حد 7.0 در پنج دهه اخير در حافظه نسل كنوني ما وجود دارد.

در روز 10 شهريور 1341 زلزله بوئين زهرا با بيش از 12000 نفر كشته و با بزرگاي 7.1، در منطقه جنوب دشت قزوين در حدود 150 كيلومتري غرب تهران را با بزرگاي ۷.۱ به لرزه در آورد. بيش از ۲۰۰۰۰ كشته حاصل چنين زلزله بود كه منطقه بوئين زهرا و تاكستان و دشت قزوين را به شدت تخريب كرد. كانون زلزله در نزديكي رودك در جنوب بوئين زهرا و در راستاي گسل ايپك واقع بود. در اين زلزله گوينده راديو ايران با اشاره به ويراني تاكستان و روستاهاي آن در راديو گفت : نه از تاك نشان ماند و نه از تاكنشان. در سال 1347 در روز 9 شهريور زلزله دشت بياض منطقه دشت خضري و كاخك را در خراسان جنوبي با بزرگاي 7.1 ويران كرد، و در بامداد فرداي آن رخداد سهمگين، زلزله فردوس با بزرگاي ۶.۷ موجب ويراني شهر قديمي فردوس به طور كامل و كشته شدن مردم آن و همچنين گروهي از مجروحان زلزله دشت بياض بود كه براي درمان به فردوس منتقل شده بودند. زلزله فردوس به احتمال زياد بر اساس جنبايي گسل فردوس و تحريك حركت در اين گسل در اثر گسيختگي در گسل مجاور ، دست بياض، رخ داد. اين دو زلزله -دشت بياض و فردوس - كه پي در پي رخ دادند، نمونه بارزي از رخداد زنجيره اي و پي در پي زلزله ها به ويژه در گسلهايي است كه به هم مي رسند و جنبايي در يكي مي تواند موجب حركت و چكانش حركت در گسل بعدي باشد. زلزله 25 شهريور 1357 طبس با حدود 20000 نفر تلفات در آغازين روزهاي انقلاب اسلامي 1357 و با بزرگاي 7.4 از شديد ترين زمينلرزه هاي قرن اخير در ايران بود. زلزله 21 هاي خرداد 1360 در گلباف كرمان با بزرگاي 6.9 و 5 مرداد 1360 در سيرچ كرمان با بزرگاي 7.1 كه بيش از 3000 نفر تلفات به جاي گذاشتند و زلزله 31 خرداد 69 منجيل با بيش از 15000 نفر تلفات همگي از زلزله هاي مهم فلات ايران بوده اند. در مناطق مختلف فلات ايران گسلهاي فعال مهمي وجود دارد. زلزله هاي كوچك تا متوسط در منطقه جنوب و جنوب شرق تهران در دو سال گذشته ، در پهنه اي كه حداقل سه زمينلرزه مهم تاريخي در سالهاي 330 قبل از ميلاد مسيح، 855 ميلادي و 1384 ميلادي موجب ويراني شهر ري شده است، و وقوع نبود لرزه اي در پهنه شهر تبريز براي بازه زماني 231 سال – از زمان زلزله 1870 ميلادي كه با ويراني كامل اين شهر همراه شد همگي نشانه هاي مهمي براي وقوع زلزله هاي مهم بعدي در اين شهر ها هستند.

از سوي ديگر وقوع زلزله هاي متوسط در منطقه كاشمر و نيشابور يادآور احتمال رخداد زلزله هاي اصلي در پهنه گسله درونه و شمال آن مي تواند باشد. از سوي ديگر گسلهاي مركز و جنوب البرز مركزي در دو سال اخير زلزله هايي با بزرگاي 4 تا 6 در منطقه شرق تهران به ويژه در ناحيه فيروزكوه داشته اند. موقعيت شهرهاي بندرعباس و ميناب در جنوب ايران – كه عملا لرزه خيز ترين منطقه ايران در شمال تنگه هرمز هستند نيز بسيار مهم است. اينها زنگ خطر و بيدارباشي براي ماست تا به وقوع زمينلرزه اي با بزرگاي 7 يا بيشتر كه هر آينه در نقطه اي از پهنه هاي جنباي فلات ايران قابل انتظار است، و به ويژه به پيامد هاي آن بيانديشيم. وقوع زلزله اردكول قائن در 20 ارديبهشت 1376 تا قبل از امروز آخرين زلزله از اين رخداد هاي با بزرگاي بيش از 7 است كه اكنون چهارده سال است رخ نداده اند. معمولا در چنين وضعي مي توان به وجود نبود هاي لرزه اي و محل هاي مختلف براي تمركز تنش هاي بالا و در نتيجه آمادگي منطقه فعال ولي ظاهرا آرام براي وقوع زمينلرزه اي با بزرگاي بيش از 7.0 مشكوك شد.