چهل و سومین سالروز زلزله بوئین زهرا

امروز نیز سالروز یکی از مخرب ترین زلزله های تاریخ معاصر ماست که به کشته شدن حدود بیست هزارنفر از هم میهنان ما در اول شهریور سال چهل و یک انجامید. این زلزله با بزرگای هفت و دو دهم در ساعت ده دقیقه به یازده شب با ویرانی کامل شهر بوئین زهرا و تمام روستاهای اطرافش – دانیسفهان، تاکستان، توفک ، رودک ، سگزآباد، رستم آباد، آغچه مزار و ایپک – همراه بود. زلزله با شدت بالائی در تهران احساس شد به نحوی که آنها که در آن زمان در تهران می زیسته اند همگی این زلزله را به خوبی به یاد دارند. در بررسی هائی که حدود سه سال پیش در یک کار تحقیقی روی بوئین زهرا داشتم اثری از خرابی های آن روز ندیدم و فقط از مقاله پروفسور آمبرسیز که سال بعد بر پایه تحقیق ایشان روی زلزله بوئین زهرا در مجله انجمن زلزله شناسی امریکا چاپ نمود عکس فوق را اسکن کرده و در اینجا به رسم یادبود و به یاد جانباختگان زلزله بوئین زهرا می آورم و به روان همه هموطنان جان باخته در آن رویداد درود می فزستم.
یاد آوری کنم که این زلزله همان رویدادی است که زنده یاد جهان پهلوان تختی برای کمک به بازماندگانش به پا خواست و مردم از طریق او کمک بسیاری به آسیب دیدگان زلزله کردند.
در بازدید از منطقه از اثر سطحی گسلش زمینلرزه ای پس از حدود چهل سال چیزی باقی نمانده بود و گزارشهای پس از آن رویداد – از جمله مقاله ای که به آن اشاره کردم – گسیختگی سطحی حدود هشتاد کیلومتر را در راستای شرقی ، غربی در جنوب بوئین زهرا ایجاد کرده بود.
از سوی دیگر یک نکته که در تحقیقات در محل متوجه شدم این بود که روستای توفک در پنج کیلومتری جنوب بوئین زهرا توسط جمعیت صلیب سرخ کشور هلند در مدت یک سال به طور کامل بازسازی شد و روستای رودک که در فاصله حدود سه کیلومتری توفک واقع است نیز در همان مدت توسط استادان و دانشجویان دانشگاه تهران بازسازی گردید.
یک یاد آوری دیگر: امروز در ژاپن نیز روز کاهش خسارت بلایای طبیعی یا همان روز زلزله است که دلیل آن نیز آنکه روز اول سپتامبر سال 1923 میلادی زلزله مهیبی شهر کانتون ژاپن را کاملا ویران نمود و موجب یک آتش سوزی مهیب نیز شد. به هر حال امروز در تاریخ روز زلزله های مخرب و فاجعه بار بوده است.
دیروز هم یادآوری کردم که دهم شهریور ماه سال چهل و هفت و یک روز پس از زلزله دشت بیاض، زلزله ای با بزرگای شش و چهار دهم شهر فردوس را در غرب دشت بیاض ویران کرد. پس امرور سی و هفتمین سالروز زلزله فردوس نیز هست. زلزله های دشت بیاض و فردوس را می توان به عنوان مورد شناخته شده زلزله های پیاپی در اثر پدیده شلیک یا چکانش گسیختگی در اثر جنبائی یک گسل – گسل دشت بیاض - در گسل دیگر – گسل فردوس – در نظر گرفت. این موردرا ما در یک پژوهش با استفاده از تغییرات تنش کولمب در این ناحیه اندازه گیری و اثبات کردیم. ولی همان تحقیق ما نشان داد که هنوز باید کار بسیار بیشتری روی چنین مناطقی صورت گیرد.
چنین پدیده گسلش های پی در پی در گسلهائی که به دنبال هم هستند در مورد گسل ایپک که مسبب زلزله بوئین زهرا بود نیز باید بررسی شود. از جمله به این دلیل که گسل اشتهارد در سوی شرقی گسل ایپک واقع است و از سوی دیگر این سامانه گسله باز به سوی شرق به گسل ماهدشت – جنوب کرج، و آن هم در انتهای شرقی خود به گسل شمال تهران می رسد. اگر فاصله حدود صد و پنجاه کیلومتری بوئین زهرا تا تهران را در نظر بگیریم به اهمیت قضیه بیشتر پی می بریم. بنابراین بسیار لازم است که تغییرات تنش کولومب در این سامانه نیز بررسی شود.