وبلاگ دکتر مهدی زارع

مکانی برای تبادل نظر و اتاق فکر دکتر مهدی زارع و دوستان...

My Photo
Name:
Location: Tehran, Tehran, Iran

Monday, June 21, 2010

بيست سال پس از زلزله منجيل- به ياد جان باختگان زمينلرزه زلزله 31 خرداد 69 منجيل

امروز بیستمین سالروز زمینلرزه ۳۱ خرداد ۶۹ منجیل است. بیش از ۱۵هزار نفر - بر اساس آمار سازمان برنامه - در این رخداد کشته شدند. البته آمار های دیگری از تلفات در این زلزله هم منتشر شد. ده ها هزار نفر نیز معلول، مصدوم و مجروح از این زلزله بر جای ماند. سه شهر منجیل، رودبار و لوشان خسارتهای عمده ای دید به نحوی که می توان گفت که شهر منجیل به طور کامل تخریب شد. البته شهرهای دیگر گنجه، آب بر، لاهیجان، کوچصفهان، رشت، منجیل، قزوین، زنجان و ده ها شهر و روستای دیگر نیز در این زلزله دچار خسارت های فراوان شدند که موجب کشته شدن هموطنانمان در این شهرها نیز شد. زلزله منجیل با بزرگای ۷.۳، و ژرفای ۱۹ کیلومتر و ایجاد گسیختگی گسل زمینلرزه ای به طور ناپیوسته و با قطعات با طولهای مختلف و در طول کلی حدود هشتاد کیلومتر ، و ساز و کار ژرفی فشاری با مولفه امتداد لغز رخ داد.

روز قبل از زمینلرزه منجیل، من در آخرین کلاس دوره لیسانس زمین شناسی دانشکده علوم دانشگاه تهران بودم و از آن روز به بعد فصل امتحانات ما آغاز شد. آن زمینلرزه فاجعه بار در واقع شوک بزرگی بود که به نسلی که من نیز عضوی از آن نسل بودم، وارد شد. بعد تر وقتی در شرکت مهاب قدس کار می کردم، شخصا پیشنهاد کردم تا مطالعات لرزه زمینساخت مربوط به بازسازی سد منجیل را- که در این زلزله آسیب دید ولی خوشبختانه گسیخته نشد، در حالی که مخزن سد لبالب پر از آب بود- بر عهد بگیرم که خوشبختانه از این پیشنهاد و داوطلبی من استقبال شد و همین آغازی بود بر حضور و بررسی ها و مطالعات - اندک و در حد توان کم و ناچیز خودم - که در پهنه زلزله زده انجام دادم. در طی یک سال پس از رخداد زلزله منجیل برای مطالعات گوناگون - گسل زمینلرزهای، اثر زمینلرزه بر ساختگاه سد منجیل و بر تاسیسات آن، براورد شدت و مطالعات زمینلغزشها- به طور ناپیوسته حدود ۴۰ روز را بر روی زمین و در منطقه زلزله زده گذراندم. از مناسبتها و بهانه های مختلف هم استفاده می کردم تا هر طور شده خودم را دوباره به همان منطقه برسانم. دیدن آنچه بر سر مردم منطقه آمده یود، نوعی شوک عاطفی بر من و افرادی چون من وارد کرده بود که اولا موجب می شد تا از نظر تخصصی بیشتر جستجو کنیم تا ببینیم دلیل این اتفاق و گستردگی خرابی ها در حد توان و از دید خودمان چه بوده و از طرف دیگر اندوهی بر دلمان ماند تا این پیوستگی عاطفی تا به امروز در من باقی بماند و همچنان و در سفرهای هر ساله با دانشجویانم - به ویژه در دانشگاه تهران، دانشکده فنی - به منطقه زلزله زده برویم و ضمن بررسی تغییرات ایجاد شده و در حال انجام در آن منطقه، مسائل این زلزله را برای دانشجویانم تشریح کنم.

از نظر تحصیلی پایان نامه کارشناسی ارشد من در مورد بررسی اثرهای ساختگاه بر جنبش شدید زمین و شتابنگاشتهای ثبت شده در زلزله منجیل بود. در تز دکتری خودم نیز بخشی از مطالعات مربوط به تز را بر زلزله منجیل و ایستگاههای شتابنگاری که این رخداد را ثبت کرده بودند مربوط بود. کارهای دیگری نیز در مورد وقوع زمینلغزش های منطقه انجام دادم که در چند مقاله منتشر شد.

زلزله منجیل در واقع اولین زمینلرزه ایران بود که به معنی واقعی کلمه در منطقه ای شهری و محدوده ای مدرن - با زیر ساختهایی از قبیل سد، نیروگاه، سد تنظیمی، کانال، بزرگراه، انواع جاده ها، کارخانه، سیلو، منبع های آب و ... - رخ داد. از این دیدگاه از نظر مهندسی زلزله این زلزله مثال بارزی از اتفاقی است که متاسفانه در بسیاری از مناطق شهری ما حتی با ابعادی بزرگتر قابل تکرار است.

زلزله منجیل درست در هنگام پخش بازی برزیل- اسکاتلند در جام جهانی ۱۹۹۰ ایتالیا از تلوزیون ما رخ داد. این اتفاق به گفته بعضی از مردم منطقه زلزله زده که از زلزله جان سالم به در بردند، موجب شد تا برخی از آنها که بیدار بودند - زلزله در ۳۶ دقیقه بامداد رخ داد - و در حال تماشای بازی از تلویزیون بودند، بتوانند زنده بمانند ، البته اگر جایی بودند که می توانستند عکس العمل فیزیکی و منطقی از خود نشان دهند.

زلزله منجیل در عرصه سینما هم محل تهیه و تصویر برداری و خلق آثاری چون زیر درختان زیتون ساخته عباس کیارستمی بود که در سال ۱۳۷۷ برنده نخل طلای جشنواره کن در فرانسه شد، تنها فیلم ایرانی که تاکنون به جایزه ای در این حد دست یافته است. ضمنا همین کارگردان فیلم خانه دوست کجاست را قبل از زلزله -۱۳۶۵- در این منطقه ساخته بود که تصاویر زیبا و منحصر به فرد از مناطق اطراف رودبار از رستم آباد و پشته که بسیار آسیب دیدند در این فیلم ثبت و ضبط شده است. باید همینجا به فیلم ای ایران ساخته ناصر تقوایی -۱۳۶۸- نیزاشاره کنم که در ماسوله ساخته شد که در این زلزله آسیب دید و فیلم مذبور تصویر منطقه و شهر زیبای ماسوله در قبل از رخداد زلزله ۱۳۶۹ منجیل ثبت کرده است.

سمینارها و کنفرانسهای مختلفی در این سالها یا به طور کامل به زلزله منجیل مربوط بوده یا مطالعات مربوط به آن در بخشی از این همایشهای علمی ارائه شده است. به هر حال به باور من جای برگزاری یک کنفرانس بین المللی به مناسبت بیستمین سالروز زلزله منجیل به ویژه در دانشگاه گیلان در همین امسال خالی بود. امیدوارم این اتفاق مهم در تاریخ معاصر ما هیچگاه فراموش نشود و متخصصان ایرانی که در زمینه های زلزله شناسی و مهندسی زلزله و شاخه ها و رشته های مرتبط تحصیل می کنند و همچنین رشته های علوم انسانی مربوط به زلزله- که در این زمینه ها همچنان ما ضعفهای فراوان داریم - با تمرکز بر زلزله منجیل و سایر زمینلرزه های اصلی و شدید ایران، مساله را تشخیص دهند. در زمینه های مربوط به زلزله می توان کارهای مختلفی انجام داد. ولی تشخیص اینکه در ایران مساله ما چیست، بسیار مهم است. زلزله منجیل نماد خوبی برای پاسخ به این سوال است که مساله ما چیست و اساسا از چه نوعی است.

زلزله منجیل اساسا مسیر زندگی مردم منطقه زلزله زده را عوض کرد. مردمی که هر کدام بر سر کار خود بودند و در اندیشه آینده خویش، ناگهان این فاجعه طبیعی طومار زندگیشان را در هم پیچید. زندگی شان به کلی تغییر کرد. بعضی از خانواده ها تمامی اعضایشان را از دست دادند و تعداد زیادی نیز معلول و مجروح شدید برایشان باقی ماند. شهر کاملا تخریب شده منجیل، با بازسازی تقریبا به طور کامل تغییر چهره داد و شهر جدیدی در منجیل ساخته شده است. این مساله با نسبتهای کمتری در رودبار، لوشان، گنجه، تارم علیا و .... نیز صادق است. البته بسیاری از مردم محل کسب و کار و اشتغال خود را نیز در این زلزله از دست دادند و بنابراین از نظر اجتماعی این اتفاق یک چرخش مهم در زندگی مردم بود. لحظه رخداد زلزله و اتفاقات پس از آن به قدری هولناک بود که همین امروز هم اگر از بازماندگان زلزله منجیل سوال شود، خاطرطات بسیار شوک آوری از آن فاجعه تعریف می کنند.

به روان تمام جان باختگان زمینلرزه ۳۱ خرداد ۶۹ منجیل درود می فرستیم و از خداوند متعال برای تمام آنها در خواست رحمت و مغفرت و آمرزش روح دارم. خوانندگان این یادداشت لطفا فاتحه ای برای کشته های زلزله منجیل بخوانند.

1 Comments:

Anonymous خواننده said...

زلزله منجیل؟ منجیل بخشی از شهرستان بزرگ رودبار است. تا جایی که من در متون علمی خوانده ام مرکز زلزله رودبار بوده و نه منجیل. چرا می گویید زلزله منجیل؟

12:27 PM  

Post a Comment

<< Home