بالاخره زلزله پیش بینی شد یا نشد؟

از آن رو که ما کارمان در زمینه زلزله شناسی است و شخصا مسئولیتی در حال حاضر در زمینه پیش بینی زلزله در پژوهشگاه خودمان دارم و بیم آن دارم که با نهایی شدن و حل کامل موضوع از نان خوردن بیافتیم! لذا لازم دانستم چند نکته که به طور محدود در مورد آن اطلاع دارم حداقل برای شفاف شدن موضوع در این صفحه بنویسم.

مثل اینکه به صورت تب مالاریا یا نوبه، رسانه های ما هر از چند گاهی خبری را روی خروجی خود می گذارند که : زلزله پیش بینی شد، یا محققان ایرانی به فناوری پیش بینی زلزله دست یافتند، یا امکان پیش بینی با ۹۰ درصد صحت در ایران فراهم است. آنطور که در متن خبر خبرگزاری مهر آمده است، در این زمینه تست های اولیه تمام شده و تست های نهایی نیز در حال تکمیل است. تنها اختلافی که در خبر ها آمده آن است که این پیش بینی در ۲۴ ساعت قبل انجام می شود، یا یک هفته قبل و یا هنوز زمان دقیقش معلوم نشده. اگر به خبرهایی که در رسانه ها، حتی در یک سال و نیم گذشته مطرح شده توجه کنیم می بینیم که حداقل در سه مقطع - یکی در آذر ماه ۸۷، دومی در اردیبهشت ۸۸ در مورد صحت بیش از ۹۰ درصدی این نوع پیش بینی و در نهایت همین دیروز دوباره در مورد حل کامل مساله - به طور قطعی از حل موضوع سخن گفته شده است. یا روند اطلاع رسانی در این مورد مرحله ای است، و یا اطلاعات کافی نبوده و در هر مرحله بخشی از موضوع روشن شده است، که به این ترتیب مطرح می شود و یا آنقدر جدی گرفته نمی شود که به این ترتیب خبر موضوع به صورت هر از چند گاه و مرحله به مرحله تکرار میشود، تا خوب جا بیافتد. اگر موضوع حل شده است که یک بار برای همیشه حل شده، و نیاز به تکرار مطلب نیست. ولی اگر حل نشده لابد اخبار منتشره ناقص است، یا مشکل چیز دیگری است.

در این خبرها نکته محوری آن است که افتخار کسب شده از سوی محققان ایرانی کسب شده و البته این محققان در طی چهار سال گذشته - در بعضی جاها ذکر شده ده سال گذشته - روی این موضع کار کرده اند و امروز این نتایج بدست آمده و البته در این مدت نیز زلزله ها پیش بینی شده است. متاسفانه این نوع انعکاس خبر موجب می شود که هر نوع انتقاد یا بحث علمی به تردید در مورد توانایی محققان هموطن تعبیر شود. البته در عالم علم اینگونه نیست و عرصه علم، عرصه نقد، داوری و بحث علمی جدی است. معیار سنجش در مورد تولید علم، میزان پوشش رسانه ای نیست. ملاکها کاملا مشخص است.

حداقل در این مدت ۴ سال گذشته - ابتدای ۱۳۸۵ تا امروز - زلزله هایی مهم و قابل توجهی رخ داده اند و البته بعضی از آنها مخرب و همراه با تلفات بوده اند. یاد آوری می کنم که گزارش زلزله های با بزرگای ۴ یا بالاتر که در ایران در این مقطع زمانی رخ داده اند - به نقل از سایت پژوهشگاه بین المللی زلزله - عبارت بوده اند از:

۱۳۸۸

گزارش زمين لرزه 13/8/1388، باختر بندر عباس
گزارش زمين لرزه 25/7/1388، منطقه پاکدشت- ری: جنوب شرق تهران
گزارش زمين لرزه13/7/1388جنوب شرقی مسجدسلیمان
گزارش زمین لرزه های هفته سوم مردادماه 88، بخش بلده شهرستان نور
گزارش مقدماتی زمین لرزه31/4/1388 باختر بندر سوزا، جزیره قشم، خلیج فارس
گزارش زمين لرزه 10 اردیبهشت 1388 شمال غربی سراوان


سال 1387

گزارش زمين لرزه 20 شهريور 1387،جزيره قشم

سال 1386
گزارش اولیه زمین‌لرزه 19/12/1386 شمال بیرجند(خراسان جنوبی)
گزارش زمین لرزه های 28/8/1386 جنوب خاوری یاسوج و 29/8/1386 شمال خاوری باغ ملک
گزارش زمین‌لرزه 28/8/1386 جنوب خاوری گرمسار(بخش آرادان، شمال دشت کویر)
گزارش زمین‌لرزه 27/8/1386 جنوب باختری کهنوج (فاریاب)
گزارش فوری زمین لرزه 3/6/86 جنوب خاوری ورامین
سازوکار ژرفی زمین‌لرزه 28/3/86 کهک قم (انگلیسی)
گزارش فوری زمینلرزه بخش کهک جنوب شهر قم
گزارش زمین لرزه 28/3/86 بخش کهک جنوب شهر قم(4/4/1386)
سال 1385
گزارش زمين لرزه 16/12/85 دورود
گزارش زمين لرزه 1/12/85 شمال خاوری بندرعباس
گزارش زمين لرزه 29/9/85 غرب دماوند (لواسان بزرگ)
گزارش مقدماتی زمین‌لرزه 13/3/1385 باختر جزیره قشم (خلیج فارس)
گزارش شناسایی زلزله 11/1/1385 درب آستانه سیلاخور
گزارش زمین‌لرزه 11/1/85 درب آستانه (سیلاخور)
گزارش زمین‌لرزه 5/1/85 فین بندرعباس

بنابراین داده های این زلزله ها موجود است. یادآور می شوم که زلزله سیلاخور در فروردین ۱۱/۱/۱۳۸۵، ۲۸/۳/۸۶ کهک قم، ۲۰/۶/۱۳۸۷ قشم، و ۲۵/۷/۸۸ پاکدشت در جنوب شرق تهران، با خسارت، تلفات و البته توجه بسیار رسانه ها و مردم همراه بوده اند. سوال مهمی در ذهن هر مخاطب رسانه ها در ایران ایجاد می شود و آن اینکه زلزله های فهرست شده در فوق و یا حداقل این چهار مورد که ذکر کردم با مستندات پیش بینی شده اند یا نه؟ اگر پیش بینی شده اند چرا در تمام این موارد همچنان ناگهان و به صورت غیر مترقبه زلزله اتفاق افتاده است؟ مردم خسارت دیده اند، بعضا تلفات هم داشته ایم؟

نکته مهم و سوال اصلی آن است که به چه چیز پیش بینی می گوئیم؟ پیش بینی یعنی اطلاع رسانی پیش هنگام از زمان، مکان و اندازه رخداد یک زلزله با دقت قابل تعریف و قابل قبول. اگر عدم قطعیت، و محدوده اندازه های حداقل و حداکثر برای پارامترهای یادشده طوری بزرگ تعریف شود که هر نوع زلزله ای در هر جای دیگری در کیلومترها دورتر، با اندازه ای متفاوت، و در زمانی نامربوط اتفاق افتاد، به عنوان سند صحت پیش بینی مطرح کنیم، در ان صورت پیش بینی کردن و نکردن با هم فرقی نخواهد کرد.

و سخن پایانی - تا مرحله بعد که این تب رسانه ای دوباره عود کند!- آنکه بحث علمی و نوآوری در علم باید در مجلات علمی - پژوهشی با اعتبار بالا و شناخته شده در سطح کشور و در سطح بین المللی، که داوری های منظم و معتبری دارند، منتشر شود. عرصه رسانه، روزنامه ، وب سایتها و وب لاگها، میدان داوری های علمی نیست. این داوری و قضاوت نیز باید مرحله به مرحله ، در مورد روش علمی، و نتایج کسب اعمال شود. تا روزی که چنین اتفاقی نیافتد هیچ مشکلی از این نظر حل نخواهد شد. صدها بار دیگر هم که در رسانه ها و روزنامه ها با تیترهای درشت، اطلاع رسانی شود، بیش از آنکه شان علم و دانش و پژوهش پائین بیاید (که هیچکاه پائین نخواهد آمد)، متاسفانه شان و منزلت کار رسانه ای دز کشور ما آسیب خواهد دید.

اگر حرفی برای گفتن داریم، در جایش و در میان اهلش بگوئیم، اگر نه بهتر است تا با گفتن چند باره و تکراری چنین مباحثی مردمان را بیهوده هیجان زده و مضطرب نکنیم.