ما اینجا می مانیم، برای توسعه علمی ایران- بخش اول

این روزها و البته تقریبا از ابتدای زمانی که من به عنوان استادیار در سال ۱۳۷۸ ، پس از اخذ درجه دکتری در پژوهشگاه خودمان مشغول به کار شدم - از حدود۱۱ سال قبل تا امروز - بعضی دانشجویان ما می آیند و برای رفتن به خارج از کشور، برای ادامه تحصیل و زندگی - اگر شد- توصیه نامه می خواهند. البته بعضی از دانسته های ما در مورد دانشگاهها و مرازک پژوهشی خارج از ایران و همکارانمان در کشور های توسعه یافته، نشانی می خواهند تا با دنبال کردن همان نشانی ها زودتر به سر منزل مقصود برسند. اخیرا دیده ام که مهاجرت -برای کار و زندگی- را به کشورهای بیشتر مهاجر پذیر - ظاهرا کانادا و استرالیا- انتخاب می کنند، بدون اینکه هدف اولیه را تحصیل یا ادامه آن ابراز کنند. همیشه هم در این سالها با این سوال دانشجویان مواجه شده ام که شما نمی خواهید بروید؟ به ویژه دوستانی که در حال رفتن هستند این سوال را بیشتر می پرسند. به نظرم رسید که امروز در این مورد نکته هایی که در ذهن دارم -در چند یادداشت- به صورت خلاصه بیاورم.

- اینکه چه کسی در این دنیای پهناور و زیر آسمان خدا در کجای زمین زندگی کند، تا جایی که امکان و توانایی داشته باشد، البته به خودش مربوط است. هر کس آزاد است که آن طور که می پسندد محیط کار و زندگی خود را انتخاب کند. اگر مناسب ندید یا مجبور شد، مهاجرت کند. اینکه به کسی بگوییم، یا مجبورش کنیم که کجا باشد و کجا زندگی کند، به باور من اگر دلش نخواهد نتیجه خوبی نخواهد داد.

- البته آنطور که فرزندان از محیط خانواده و اجتماع اثر می پذیرند، طبیعی است که واکنش نشان می دهند، و در انتخاب محل زندگیشان در بزرگسالی بسیار مهم است. نتیجه یک پژوهش که سالها پیش مطالعه می کردم نشان می داد که اثر جامعه پیرامونی بر تربیت فرزندان در جوامع پیشرفته تر و صنعتی تر بسی بیشتر از خانواده است. طبیعی است که هر چه محیط سنتی تر باشد، اثر خانواده - عاطفی، فرهنگی و اقتصادی و...- بیشتر است.

- اما اینکه اینجا چرا می مانیم ؟ در مجلس ترحیم روانشاد پروفسور کارولوکس، استاد مهندسی برق دانشگاه تهران-اواخر تیرماه ۸۹، سالن شهید چمران دانشکده فنی دانشگاه تهران-، یکی از دانشجویان آن بزرگوار پشت تریبون رفت و گفت از ایشان اگر می پرسیدیم که نظرتان در مورد رفتن ما به خارج چیست، می گفت خوب است که به خارج بروید و با دنیای امروز آشنا شوید و فرصت ها جدید را نیز بیازمائید. و وقتی از خود وی می پرسیدیم که خود شما ایران را ترک نمی کنید؟ پاسخ می داد که ( کجا برویم، ایران مال ماست). به هر حال یک جواب و دلیل مهم، به باور من، همین است. ایجا خانه است. خانه را چه کنیم؟ ول کنیم؟ فراموشش کنیم؟ پیشرفتهای بزرگی در پایان دهه اول سده بیستم در دنیا ایجاد شده است. ما هم مثل همه مردم دنیا از گوشه هایی از مواهب این پیشرفتها بهره مندیم و در توسعه بخشی از آنها در حد توان و امکاناتمان شریکیم. ولی خانه را چه کنیم؟ می دانیم که بسیاری از نقاط و مناطق و شهرهای کشور ما در مراحل ابتدایی توسعه هستند. بسیاری از مردم ما -حتی در شهر های بزرگ-در وضعیت پیشرفته و حتی ماقبل آن نیز زندگی نمی کنند. آنها را چه کنیم؟ فراموش کنیم؟ مگر می توان اعضای خانه را فراموش کرد؟

- حدود بیست و چهار سال قبل ، وقتی من وارد دانشکده علوم دانشگاه تهران شدم، استادانم از بهترین استادان علوم زمین در ایران بودند. اکثرا صاحب تالیفهای متعدد. بیشترشان بسیار مسلط در تدریس و پژوهش و بسیار علاقه مند. آنها اکثرا باقیمانده از جمع استادانی بودند که قبل از انقلاب و انقلاب فرهنگی و قبل از آغاز جنگ تحمیلی، در دانشگاه تهران مشغول به کار بودند، و ما که سال ۶۵ وارد دانشگاه شدیم آنها که رفته بودند را نمی دیدیم ولی تالیفاتشان را می دیدیم (استادانی مثل دکتر کیمیایی، دکتر ایران پناه، که مهاجرت کرده بودند و دکتر عرفانی که درگذشته بود). از تالیفاتشان و خاطراتی که دانشجویان و فارغ التحصیلان قدیمی تر تعریف می کردند، پر واضح بود که آن ها که دیگر در دانشگاه نبودند، هر یک ستاره رشته خود بودند و بسیار با سواد. ولی ما شاگردان آنها که مانده بودند بودیم، استادان شاخص، صاحب نام و مولف دیگری بودند مثل دکتر زرعیان -که روحش شاد-، دکتر پورمعتمد، دکتر معتمد، برادران دکتر اسفندیاری، دکتر بازرگانی، دکتر سحابی، دکتر ولی زاده، دکتر درویش زاده و ... خوشبختانه این استادانمان هم همگی با کیفیت بالا کار را دنبال کردند. خوب اگر اینها نمانده بودند، و در همان شرایط - و در هر شرایطی-با بیشترین توانشان سطح کیفی علمی را در دانشگاه تهران حفظ نمی کردند، ما از کجا باید درس می گرفتیم؟ کیفیتی که ما با آن دانش آموخته شدیم ، بسیار در آینده من و همکلاسانم موثر بود.

- از گذشته تا امروز آنچه که ایجاد شده است با زحمت فراوان بوده است. همگی از ایجاد دارالفنون در حدود ۱۶۰ سال قبل در ایران سخن می گوییم ولی هیچ توجه نداریم که همانها که در اولین دوره های دارلفنون در ایران تدریس و تحصیل کرده اند ، چه مصیبتها کشیده اند. در جلسه ای که اخیرا -تیرماه ۸۹-در انجمن ترویج علم ایران تشکیل شده بود، استاد معتمدی دبیر باسابقه و شناخته شده فیزیک و عضو هیئت مدیره انجمن ترویج علم ایران بیان می کردند که در اولین کلاسهای تشکیل شده برای آموزش مدرن علم و دانش در ایران زمان قاجار، دو نفر دم در کلاس به عنوان نگهبان برای حفظ نظم و تامین امنیت می ایستادند! منظور ایشان آن بود که به یاد آوریم که در یکصد و پنجاه سال اخیر چه خون دلها در ایران خورده شده تا همین ها که امروز داریم، داشته باشیم.

- اما در مورد رشته تخصصی ما: زلزله. من یکی که اصلا زمین شناسی خوانده ام که بروم دنبال شناخت زلزله های ایران. اغراق نمی کنم. روزی که کنکور قبول شدم، در مهر ماه ۶۵، مرحوم پدرم به من گفت که با این رشته می توانی با هر کاری که انجام می دهی، به نتیجه کارت امید داشته باشی که جمعی از هموطنانت را از آسیب های زلزله های ایران نجات دهی (نقل به مذمون). این را گفتم که هدف اولیه از زمین شناسی خواندم را - آنطور که در خانواده تعریف شده و شناخته شده بود - نشان دهم. ایران سرزمین لرزه خیزی است. همیشه بوده و در آینده هم خواهد بود. زلزله های ایران را چه کنم؟ از آمریکا و کانادا و فرانسه زلزله های ایران را دورادور رصد کنم؟ و اگر زلزله ای مخرب رخ داد سعی کنم خودم را برسانم و به بازدید مناطق زلزله زده بروم؟ و بعد کشور را ترک کنم؟ بینابین زلزله ها را چه کنم؟ به موضوعات کاری دیگر بپردازم؟ بی اغراق بگویم که کار در پیشرفته ترین پروژه های پژوهشی دنیا من را راضی نمی کند، اگر در ایران و در مورد زلزله های ایران نباشد. اصلا نمی توانم تصور کنم که دقیقه ای وقت روی غیر از آنچه در کشور انجام می دهم، به لحاظ حرفه ای مثلا برای زلزله های کوههای آلپ در اروپا، یا آند در آمریکای جنوبی انجام دهم! شاید حمل بر تعصب بیجا، بی منطقی و ... بشود، ولی صادقانه آنچه را باور دارم نوشتم. هدف تخصصی من یکی کاملا مشخص است : کار روی زلزله های ایران. کدام زلزله ها؟ از چه نوع؟ صحنه های زلزله های منجیل ۱۳۶۹، و اردکول قائن ۱۳۷۶ و بم ۱۳۸۲ را مجددا مرور کنید. پاسخ خود را می گیرید.