نگاهی به 19 سال فعالیت و انتشار شماره 200 مجله نجوم و اهمیت انتشار مجلات علمی برای ترویج علم- قسمت سوم

7- ترویج علم نجوم که هدف راهبردی از انتشار مجله نجوم است، در راستای هدف کلی تر "ترویج علم" در ایران صورت می گیرد. برای اهمیت علم و در نتیجه توجیه لزوم ترویج علم نظر های مختلفی در سالهای اخیر مطرح شده است. اولا از نظر اکثر مردم، امر علمی به طور کلی به عنوان یک امر خوب شناخته می شود (علم به عنوان کار خوب)، بعضی نظر های دیگر علم را نماد و مایه اقتدار می داند (علم به عنوان پیش نیاز قدرت ملی)، بعضی دیگر علم را پایه و اساس توسعه آینده ، به ویژه توسعه پایدار، می داند (علم به عنوان پیش نیاز توسعه پایدار)، و بعضی نظر های جدید تر علم را به عنوان حق طبیعی مردم در جوامع مختلف برای آگاهی بهتر از زندگی و تصمیم صحیح برای امروز آینده می دانند (علم به عنوان حق همه مردم از دانستن). البته یک نظر قدیمی تر هم علم را به نفس خود محترم می دارد و علم را به دلیل ماهیت خود (علم بما هو علم ) مهم می داند (علم برای علم). به هر حال توجه به علم و ترویج علم را به هر دلیل و علت درست بدانیم، مهم آن است که بر اهمیت و مثبت بودن نظر نسبت به ترویج علم تردیدی وجود نداد.

8- مجله نجوم در آغاز انتشار تنها مجله (رسانه) کیهان شناسی ایران بود. در اردیبهشت امسان برنامه آسمان شب در شبکه 4 تلوزیون ایران دهمین سال تداوم پخش هفتگی خود را جشن گرفت. تهیه کننده و مجری (بیشتر قسمتهای) این برنامه تلوزیونی سیاوش صفاریان پور است که در تمام این ده سال توانسته این برنامه را با مطالب به روز و جالب برای علاقه مندان نجوم ایران به روی آنتن ببرد. البته از سال گذشته مجله "آسمان شب" که بر خود نام تنها مجله ستاره شناسی خاور میانه گذاشته است نیز منتشر می شود. سایت این مجله نیز در آدرس
http://www.nightsky.ws/
در صورت تداوم انتشار هر دو مجله می توان نتیجه گرفت که جامعه علمی نجوم و نجوم آماتوری ایران شکل گرفته است.


9- مجله نجوم در یک کشور در حال توسعه – میهن ما – منتشر می شود. توجه به ترویج علم و در مورد مجله نجوم، ترویج علم نجوم، در کشور های در حال توسعه زمینه های توسعه را فراهم تر می کند. اگر مفهوم توسعه پایدار (یا هماهنگ) را توجه همزمان و همگانی به تمامی جنبه های توسعه، از جمله توسعه اقتصادی، فرهنگی، انسانی و لحاظ کردن اهمیت محیط زیست و جامعه انسانی در فرایند توسعه بدانیم، به ترویج علم با توجه به مجموعه "علم، فناوری، جامعه و محیط زیست" نیاز داریم. آموزش و پژوهش در این حوزه
(Science, technology, society and environment (STSE))
اخیرا در کشور های در حال توسعه نیز آغاز شده است. این حوزه از مطالعات قبلا در محدوده
علم، فناوری و جامعه
(STS)
محدود می شود. از سال 2008 دوره های دکتری مربوط به حوزه مطالعات علم در بعضی دانشگاههای کشور ترکیه، با توجه به کل مجموعه یاد شده
(STSE)
آغاز شده است. این دوره ها در کشور های توسعه یافته (نظیر آمریکا، کانادا، فرانسه) ازنیمه دهه 1980 با دقت و توجه به توسعه پایدار و نگاه به "علم و فناوری" در کنار "جامعه و محیط زیست" آغاز شده است. به ویژه نگاه به محیط زیست به عنوان یک اولویت در خطر در اثر توسعه ناپایدار در جوامع انسانی (به ویژه کشور های در حال توسعه) در حال حاضر از برنامه هایی است که در صدر اولویت های سرمایه گذاری پژوهشی در اتحادیه اروپا به آن توجه می شود. به این منظور اتحادیه اروپا از سال 2002 یک برنامه 10 ساله برای ترویج علم و ارتقا سواد علمی همه مردم (با تاکید بر دسترسی همه مردم جوامع عضو اتحادیه اروپا به علم ) در کل کشور های عضو اتحادیه اروپا دنبال میکند. این موضوع با الویت بالاتری برای کشور های در حال توسعه مانند ایران و ترکیه و اندوزی مطرح است. به آمار تلفات ناشی از سوانح طبیعی و تشدید تلفات در این کشور ها به ویژه در اثر سرعت گرفتن توسعه ناپایدار توجه کنید . سیل های گرگان، افزایش تلفات جاده ای در ایران و ترکیه در 15 سال اخیر و تشدید از بین رفتن جنگل ها در اندونزی در 10 سال اخیر و همزمان رشد سریع آمار تلفات در همین ده سال در اثر نابودی جنگلها و مراتع اندونزی در سیل ها و زمین لغزش های متعدد این کشور خود گویای اهمیتی است که کشور هایی مانند ایران، اندنزی، ترکیه باید به مصروف ترویج علم کنند، حتی بیش از توجه اتحادیه اروپا به و برنامه سامان یافته برای یک دوره ده ساله در این موضوع.

10- توسعه علم نجوم (و علم به طور کلی) مستلزم همکاری های بین امللی است. اگر در کشوری پیشرفته امکانات برای رصد نجومی وجود داشته باشد، به احتمال زیاد امکان فراهم کردن این امکانات پر هزینه برای همه کشور های دنیا فراهم نیست. واقعیت آن است که در کشور های مختلف - از جمله کشور ما- محققان و منجمان با تخصص بالا و تحصیل کرده در مدرن ترین سامانه های آموزسی دنیا و صاحب تجربه در بهترین لابوراتوار ها و رصدخانه های جهان زندگی و کار می کنند. برای استفاده از امکانات پیشرفته که بعضا به طور انحصاری در کشور های خاصی از جهان موجود است تنها راه، برقاری همکاری های علمی و بین المللی در بهترین و بالاترین سطح است. همین موضوع نمایانگر یکی از اصولی ترین و بهترین پایه ها برای روابط بین کشور های جهان است. با این نوع همکاریهای بین المللی می توان به کم کردن فاصله های شمال-جنوب (ژئوپلتیکی) کمک کرد و از سوی دیگر نیروهای متخصص و منجمان یا کیفیت و تجربه بین المللی را در کشور خود نگاه داریم تا در همین خاک امکان کارو تجربه بیابند و به ایجاد رصدخانه های با کیفیت استاندارد جهانی اقدام کنند.

11- مجله نجوم با همه مدرن و امروزی بودنش، همچنان یک رسانه چاپی است. البته یک وب سایت نیز در آدرس
http://nojum.ir/ یا http://www.nojumnews.com/
بسیاری از مطالب آن قابل دسترسی است. این امکانات دسترسی در اینترنت نشان می دهد که دست اندکاران مجله نجوم به اهمیت حضور در فضای مجازی (وب) علاوه بر فضای چاپی (سنتی) واقفند. دوست گرامی دکتر منصور وصالی عضو محترم هیئت تحریریه مجله نجوم به به نگارنده گفتند که روزانه حدود 600 نفر به به وب سایت مجله نجوم مراجعه می کنند که این خود نشانه ای دلگرم کننده است. ولی الزامات آینده نشانگر ان است که با توسعه شبکه های اجتماعی و انترنت نسل سوم، یاید در نحوه حضور و انتشار مطالب و تازه های مجله نجوم برای نسل فردا، فکر های جدیدی کرد و طرح های جدیدتری (علاوه بر چاپ مجله به صورت سابق) در انداخت. رسانه های نسل بعد تاکید بسیاری برای تعاملی
(Interactive)
بودن دارند و تمام نشریات معتبر علمی (نظیر نیچر و ساینس و بیشتر مجله های تخصصی که مخاطبان گسترده دارند و اکثر انجمن های بین المللی) امروزه در فضای شبکه های اجتماعی حضور دارند و با مخاطبان خود در ارتباط لحظه ای و دائمی و برخط هستند. اینها نیازها و الزامات نسل فردا است که ما نیز در ایران باید از هم اکنون برای آن برنامه ریزی کنیم. ارتباطات علمی، که از قسمتهای مهم جامعه شناسی علم است، برای امروز و فردای دنیا اماکات جدیدی فراهم کرده که حتی تا چند ماه قل امکان تصور آن نیز ممکن نبود واین خود امروز از برکات توسعه علم (از نوع ارتباطات و فناوری اطلاعات) است و البته این هنوز از نتایج سحر است! برای فردا اگر از همین امروز هم به فکر باشیم احتمالا کمی دیر است!.

در پایان برای همه دستاندکاران مجله نجوم و همه آنها که در این راه تا امروز کوشیده اند آرزوی موفقیت دارم و امیدوارم فردای بهتر با تدبیر برای خودشان و مجله دوست داشتنی نجوم در انتظار باشد.