سال 2010 : نگاهي به مهمترين اتفاقات از دیدگاه علم و فناوري

در سال 2010 در پایان دهه اول از سده بیست و یکم، دنیا شاهد اتفاقات مهم و اثر گزاری در عرصه علم و فناوری بود. البته اتفاقاتی که در این جا مرور می شود رویدادهای مهم در زندگی مردم جهان بوده اند، ولی نگاه نگارنده از دریچه علم و فناوری است و اهمیت آن در جامعه بشری در طی یک سال میلادی گذشته است. همینجا فرصت را غنیمت شمره سال نو 2011 به همه هموطنان مسیحی تبریک و تهنیت می گویم.


15
ژانویه 2010 ، جمعه 25 دي 1388 خورشيدگرفتگي قابل رویت از آفریقا تا چین (از جمله ایران) : این خورشيدگرفتگي به طور نسبي در ايران قابل رويت بود. نگارنده به همراه گروهی از علاقه مندان از ساعت حدود ۹ و بيست دقيقه صبح در محل بام مركز علوم و ستاره شناسی شمیران مستقر شد. اين خورشيد گرفتگي در بخشهايي آفريقا، جنوب آيران - حداكثر بيست درصد - تا چين قابل مشاهده بود. زمان گرفتگي هم از حدود ۹:۲۰ ردقيقه تا ۱۱:۳۰ صبح بود .



زمینلرزه 12 ژانویه 2010 هائیتی با بزرگای 7.0

در ساعت ۱۶:۵۳ به وقت محلی 12 ژانویه 2010 زمینلرزه ای با بزرگای گشتاوری 7.0 در فاصله حدود 25 کیلومتری شهر پورت-او-پرنس، پایتخت هائیتی در آمریکای مرکزی، موجب بیش از 230 هزار کشته و فاجعه ای ملی در این فقیر ترین کشور قاره آمریکا شد. زلزله هائیتی با تبعاتی مهمی چون آواذگی بیش از یک میلیون انسان و مجروح شدن بیش از 600 هزار نفر همراه بود و حتی در آخرین روزهای سال 2010 نیز خبر می رسد که همه گیری وبا در این کشور مصیبت موجب تلفات بیشتر شده است. این زلزله عملا تمام زیر ساخت های حکومتی و خدماتی کشور هائیتی را از بین برد، به هنحوی که کاخ ریاست جممهوری و ساختمان هیئت وزیران هائیتی نیز فروریحت. زلزله هائیئی تا حدود یک ماه بعد از رخداد مهمترین یا از خبر های اصلی بین المللی بود. فاجعه زلزله هائیتی برای تمام کشورهای در معرض ریسک بالای زلزله - نظیر ما - کاملا جدی است. اتفاقاتی که در هائیتی، این کشور فقیر آمریکای مرکزی، افتاد نمایانگر نوع فاجعه ای است که در تمام شهرهای بزرگ و پر جمعیت که در معرض ریسک بالای زلزله هستد، مثل تهران، تبریز، استانبول، اسلام آباد، کراچی، جاکارتا، توکیو، بوگوتا، آتن، الجزیره و ... می تواند رخ دهد. نوع مشکلات و چالشهای مدیریت سانحه کم و بیش همانهایی هستند که در تمام این شهرها قابل تکرار است. مساله زلزله هائیتی را نظیر یک سناریوی قابل رخداد برای خودمان- البته خدا نکند- باید مطالعه کنیم و بررسیهای پژوهشی بر روی داده های این زلزله از تمام جنبه ها برای تمامی تخصص های مرتبط با مدیریت سانحه انجام شود و سناریوهای مشابه در کشور ما مورد بررسی و آزمون قرار گیرد.



زمینلرزه با بزرگای 8.8 در ساحل شیلی – 27 فوریه 2010

زمینلرزه شیلی با بزرگای گشتاوری 8.8 ، در ساعت 6:34 به وقت بین المللی – 3:34 بامداد به وقت محلی- در نزدیکی شهر کونسپسیون در 65 کیلومتری غرب ساحل این شهر رخ داد. این زلزله از نظر مقیاس و اندازه رخداد از بزرگترین زمینلرزه ها است و با توجه به نزدیکی کانون این زلزله به ساحل شیلی و وقوع آن در دریا هشدار برای احتمال وقوع سونامی در تمامی کشورهای ساحل اقیانوس کبیر – پاسیفیک – داده شد که البته سونامی رخ داد ولی امواج خیلی بلند نیودند و بنابراین تلفات و خسات چندانی نداشت. ضمنا وقوع این زلزله ببیش از 500 نفر کشته همراه بود رئیس جمهور میشل باشله از مردم شیلی خواست آرامششان را حفظ کنند و دولت شیلی در این شرایط تمام توان خود را برای امداد رسانی به آسیب دید گان به کار خواهد برد. زمیلرزه در محل فرورانش روقه نازکا در غرب آمریکای جنوبی به زیر ورقه آمریکای جنوبی رخ داده است. این زلزله قوی تر از زلزله 12 ژانویه 2010 هایتی – پورتوپرنس – بود (انرژی آن حدود 900 برابر بیش از زلزله هائیتی).



22
مارس 2010 روز جهانی آب: منطقه های وسیعی در دنیا - به ویژه همین منطقه ای که ما در آن زندگی می کنیم : حاورمیانه - با چالش جدی بحران آب در آینده مواجهند. مهار ابهای سطحی و استفاده صحیح از منابع زیر زمینی راهکار کلی فائق آمدن بر این مساله است ولی واقعیت آن است که در منطقه خاورمیانه نوع استفاده از منابع طبیعی موجب شده است که در سطح منطقه کمبود منابع آب و از بین رفتن منابع زیر زمینی مشکل بزرگی برای اکنون و آینده بوجود آورد.

از سوی دیگر در ارتباط با آب، و تغییرات محیطی مربوط به آن، مشکلات اکولوژیک جدیدی بروز کرده است که به آنها اشاره می کنم: احداث سدهای متعدد و کم آبی حوزه های بسته آب های داخل فلات ایران نظیر دریاچه ارومیه با مشکلات اکولوژِیک و زیست محیطی مهم برای آینده منطقه همراه خواهد بود . احداث بزرگراه در وسط این دریاچه مهم نیز مزید بر علت شده است. در غرب ایران ، تغییرات زیست محیطی در منطقه غرب ایران و شرق عراق - مثل خشک کردن تالاب هورالعظیم و ایجاد دریاچه ماهی در شرق بصره و ...، همگی به دلیل نظامی گری و خوی تجاوز طلبانه این رژیم - موجب شده است تا منطقه غرب زاگرس، جنوب غرب ایران و شرق عراق در حال حاضر مسائل زیست محیطی گوناگون در ارتباط با منابع آب و خاک خود داشته باشند. مشکل ریز گرد و وجود هوای غبار آلود که روزها و هفته های پی در پی در منطقه غرب ایران در تابستان و زمستان گذشته مشکل ایجاد کرد آغازی خطرناک و جدی برای مسائل زیست محیطی منطقه ای که ما در آن زندگی می کنیم.


24
مارس 2010: رونمایی از نسل جدید خودرو های الکتریکی

یک شرکت خودروسازی -نیسان- از نسل جدید از خودرو اکتریکی رونمایی کرد. چالش های مهم در جهان آینده - و البته از مسائل مهم امروز - انرژی و محدودیت دسترسی به منابع آن است. در دنیای اینده نیاز زیادی به منابع انرژی های تجدید پذیر ، یا به زبان های دیگر انرژی های پایدار یا انرژی های جایگزین - چالشی مهم و تعیین کننده خواهد بود. از مهمترین منایع انرژی های تجدید پذیر می توان به انرژی باد، انرژی خورشیدی، انرژی حاصل از سوختهای زیستی و انرژی زمین گرمایی هستند. کشور ما به داشتن دشهای وسیع و موقعیت جغرافیایی مناسب از نظر تابش خورشید می تواند در آینده بر روی انرژی های پایداری چون انرژی خورشیدی حساب ویژه باز کند. توسعه استفاده از این نوع انرژی های جایگزین همسو با روند توسعه پایدار در کشور خواهد بود و هم اینکه می تواند مانع از بین رفتن منابع زیر زمینی و جنگل ها و مراتع خواهد بود.


30
مارس 2010 : بزرگترین آزمایش فیزیکی در جهان امکان پذیر شد: سرن : اصابت پروتون ها با یک انرژی بی سابقه محقق شد



شتابدهنده هادرونی بزرگ (ال.اچ.سی.) وابسته به مرکز "سرن"، سطح انرژی اصابت دو پرتوی پروتون را به ٣/ ۵ " ترا الکترون ولت" رسانده و بدین ترتیب رکورد جدیدی در این رابطه کسب کرد. شتابدهنده هادرونی بزرگ (ال.اچ.سی.) وابسته به مرکز "سرن"، سطح انرژی اصابت دو پرتوی پروتون را به ٣/ ۵ " ترا الکترون ولت" رسانده و بدین ترتیب رکورد جدیدی در این رابطه کسب کرد.

این دستگاه باید به انرژی بسیار بالایی برسد. این انرژی باید برای دیدن و درک دقیق پدیده هایی در فیزیک ذرات که تاکنون رصد نشده اند کافی باشد و باید بتواند مسائلی مثل مکانیزم جرم ذرات را کشف کند. در حال حاضر هیچ شتابگری در دنیا وجود ندارد که بتواند انرژی کافی برای رصد این مکانیزمهای ذرات را تامین کند.

اولین طراحیهای این شتابگر بیش از 25 سال قبل آغاز شد. در آن زمان دانشمندان سرن (شورای تحقیقات فیزیک هسته ای اروپا) ساخت سازه هایی را که بتوانند میزبان شتابگر باشند آغاز کردند. این سازه ها برای یک دستگاه برخورد دهنده الکترونی- پوزیترونی آماده شدند. سپس این دانشمندان به امکان ساخت ماشین دیگری با ابعاد قابل قیاس با دستگاه اول که بتواند با کارایی بیشتری این انرژی را ایجاد کند، اندیشیدند. به این ترتیب ساخت برخورد دهنده بزرگ هادرون ( LHC ) آغاز شد. سرانجام پس از سالها تلاش و آماده سازی فناوریها و تجهیزات، اولین فعال سازی برخورد دهنده بزرگ سرن در سپتامبر 2008 آغاز شد اما به دلیل مشکلات فنی و خرابی این ماشین عظیم پس از دقایقی LHC از کار بازماند.

در نوامبر 2009 و پس از 14 ماه تلاش، دانشمندان سرن موفق شدند دو دسته پرتو پروتونی ثابت را به صورت آزمایشی وارد تونل 27 کیلومتری برخورد دهنده بزرگ کنند و موفق شدند انرژی برخورد این دو شعاع را به 2/1 ترا الکترون ولت برسانند.



14
آوریل 2010 آتشفشان ایسلند: روز اول فروردین 89، 21 مارس 2010 اولین آتشفشان در ایسلند در شمال اقیانوس اطلس –در رشته کوه میان اقیانوسی و محل حاشیه سازنده صفحه اقیانوسی - فوران کرد ولی در روز 14 آوریل 2010 آتش فشان ایافیالایوکول ( Eyjafjallajökull ) که فوران اصلی این آتش فشان بود، و خروج حجم عظیمی از خاکستر اتشفشانی و پخش شدن غبار و خاکستر آتشفشان در سطح قاره اروپا، بحران لغو پرواز های بین المللی –به ویژه بر فراز قاره اروپا و شمال اقیانوس اطلس- تا حدود یک ماه حمل و نقل بین المللی را مختل کرد.


20
آوریل 2010 : انفجار سکوی نفتی شرکت بی.پی در خلیج مکزیک

انفجار در سکوی نفتی شرکت بی.پی در حلیج مکزیک در سواحل جنوبی ایالات متحده ، موجب شد تا 13 نفر کشته شده و لکه ای نفتی ایجاد شد که تا 15 ژوئیه 2010 که نشط نفت مهار شد، حدود 5 میلیون بشکه نفت به دریا ریخت ولکه با وسعت حداکثر 180 هزار کیلومتر مربع ایجاد کرد. البته چاه منفجر شده رسما در 19 سپتامبر 2010 بسته شد.

این لکه نفتی موجب آلودگی وسیع زیست محیطی در دریا و سواحل اطراف حلیج مکزیک شد.


2
ژوئیه 2010: استفاده از فناوری اینترفرومتری-رادار برای پیش بینی زلزله

بر اساس آخرین گزارش ناسا در ژوئیه 2010 از فعالیت های آزمایشگاه جی.پی.ال. در ناسا، استفاده از فناوری تصویر برداری اینترفرومری-رادار می تواند به پیش بینی زلزله در آینده کمک کند. آندرا دونلان پژوهشگر این لابوراتوار در ناسا اعلام کرد که این فناوری می تواند در سالهای آینده به پیش بینی کمک کند. در دهه شصت میلادی توسعه فناوری های تصویر برداری در آب و هوا شناسی آغاز شد و امروزه - پس از حدود چهل سال - امکان پیش بینی هاریکین ها -طوفانهای دریایی- امکان پذیر شده است. بنابراین با توسعه این فناوری نوین نیز میتوان به امکان پیش بینی زلزله از طریق سنجش دقیق تغییر در راستای گسلها در سطح و مدلسازی جنبش گسل در ژرفا امید داشت. در حال حاضر پیش بینی کوتاه مدت به این طزیق غیر ممکن است ولی این پژوهشگر باور دارد که امکان خواهد داشت به پیش بینی میان مدت و داز مدت - در حد ده سال - از این طریق کمک شود. به این شیوه چه بسا بتوان روی برنامه های کاهش ریسک و مقاوم سازی در مناطقی که پیش بینی دراز مدت در آن ها صورت می گیرد تمرکز بهتری نمود.


5
اوت 2010 : انفجار در معدن کوپیاکو – شیلی، و به دام افتادن 33 معدنچی (و در نهایت نجات همه آنها)

انفجاری در معدن کوپیاکو شیلی موجب شد که 33 معدنچی به مدت 69 روز به دام بیافتند ولی در نهایت با تلاشهای دولت سیلی و البته کمک های بین المللی، همه این معدنچیان در 13 اکتبر 2010 به سلامت از زیر زمین بیرون کشیده شدند. مساله ایمنی در معدن و همچنین امداد زسانی به این معدن چیان در مدت بیش از 2 ماهی که در زیر زمین در عمق 700 متری زمین و در نهایت عملیان نجات انها با استفاده از کپسولی به نام فنیکس (ققنوس) که به منظور بیرون کشیدن نفر به نفر معدن چیان ساخته شد ، مورد توجه جهانی قرار گرفت.




20
اوت 2010 : سیل پاکستان : رودخانه سند

مردم این کشور ۱۷۴ میلیون نفری، اکثرا مسلمان و البته بسیار فقیر از نظر اقتصادی، در اثر سیل در دهه آخر ماه اوت 2010 در وضع مشکلی قرار گرفتند. تعداد کشته ها حدود 1000 نفر اعلام شد، ولی مردمی که تحت تاثیر آسیب های ناشی از سیل هستند تعدادشان بیش از ۴ میلیون نفر است. معنی این سخن آن است که هر چند تعداد کشته های ناشی از سیل اخیر احتمالا از چند هزار نفر فراتر نرفته - که در جای خود مصیبت است - ولی، پیامد های سیل پاکستان موجب گرسنگی و شیوع بیماری نزد مردم سیل زده شد و از سوی دیگر شیوع بیماری ها - به ویژه وبا- به حود این مردم و البته سایر مردم پاکستان کند. بنابراین اتفاقات بعدی مربوط به این حادثه از خود آن مصیبت بار تر بود.


14
نوامبر 2010 تا دسامبر 2010: وضعیت هشدار در هوای تهران

امسال در آبان و آذر 89 وضعیت هوای تهران در وضعیت هشدار قرار گرفت به نحوی که با 33 روز وضع هوای تهران در وضع هشدار و البته چندین روز در وضع اظطرار ، تهران رتبه اول در آلودگی هوا در دنیا را کسب کرد. روزهای زیادی از سال به خصوص فصل سرما در بسیاری از شهرهای بزرگ کشور به دلیل پدیده وارونگی دما، پتانسیل آلودگی هوا به شدت بالا می‌رود که سبب پایداری وارونگی دمای هوا می‌شود.

منواکسید کربن، دی اکسید نیتروژن، دی اکسید گوگرد، ازن و ذرات معلق پنج آلاینده مهم هوای تهران هستند. وضعیت پاک، سالم، ناسالم، بسیار ناسالم، هشدار، اضطرار و بحران از شاخص‌های اندازه‌گیری هوا هستند و با این شاخص‌ها هوای تهران اندازه گیری می‌شود. هنگامی که شاخص کیفیت هوا بین ‪ ۱۰۰ تا ‪ PSI ۲۵۰ ( شاخص استاندارد آلودگی هوا ) قرار گیرد اعلام وضعیت هشدار، بین ‪ ۲۵۰ تا ‪ ۳۵۰ اعلام وضعیت اضطرار و بیش از ‪ PSI ۳۵۰ اعلام وضعیت بحران است. زمانی که شاخص کیفیت هوای تهران در وضعیت هشدار قرار می‌گیرد سازمان‌های ذیربط موظف هستند تا از طریق رسانه‌ها با استفاده از روش‌های مختلف اطلاع رسانی مردم را از وضعیت هوا با خبر کنند. این موضوع از طریق رسانه ها اعلام شد و کمیته ای که به این منظور در استانداری تهران تشکیل شده بود، در سه هفته پی در پی، روز های مختلفی را تعطیل عمومی و یا تعطیل مدارس برای کودکان دانش آموز اعلام نمود.