مساله پيش بيني زلزله اخير در ايتاليا

در زلزله اخير در آكويلا در مركز ايتاليا با بزرگاي ۶.۳ و تلفاتي كه تا كنون به حدود ۱۷۵ نفر و حدود ۲۰۰۰ نفر مجروح رسيده است، و در منطقه اي در شرق، شمال شرق رم اتفاق افتاد، يك خبر تا حد زيادي مورد توجه رسانه ها قرار گرفت كه همانا مساله پيش بيني - يا ادعاي پيش بيني - زلزله اخير از سوي جيانپائولو جولياني بود. بر اساس آنچه كه تاكنون در خبرها و تحليلهاي نشريات و خبرگزاريها آمده كه براي ما از طريق اينترنت قابل دسترس هستند، صورت مساله آن بوده كه حدود نيمه ماه ژانويه گذشته - حدود اواخر ديماه ۸۷- بر اساس رصد تغييرات گاز رادن توسط آقاي جولياني در آزمايشگاه ملي فيزيك، كه اين محقق در آنجا كار مي كند ، براورد نموده كه زمينلرزه اي احتمالا شديد در منطقه عمومي سولمونا (واقع در حدود ۵۰ كيلومتري آكويلا) در حدود سي ماه مارس ۲۰۰۹ (هشت روز قبل از رخداد زمينلرزه آكويلا) رخ خواهد داد. البته در روز ياد شده اتفاق مهمي در سولمونا رخ نمي دهد و هشت روز بعد زمينلرزه آكويلا اتفاق مي افتد كه بلافاصله پس از آن آقاي جولياني ادعا مي كند كه اين زمينلرزه همان پيش بيني اوست، كه البته با تاخير رخ داده است.
در زماني كه نامبرده متوجه تغييرات گاز رادن مي شود، و پس از اعلان هاي وي در سطح منطقه، بررسي هايي نيز از سوي كميته ريسك كشوي ايتاليا و در پي يك بررسي كارشناسي اعلام مي شود كه اين ميزان تغييرات گاز رادن در مناطق لرزه خير معمول است و الزاما نشانه رخداد زلزله اي مهم نيست. بنابراين از جولياني مي خواهند كه به ابراز چنين هشدارهايي خاتمه دهد. پس از رخ داد زلزله آكويلا، توجه خبري زيادي به پيش بيني جولياني شد. موضعي كه عمدتا از سوي دولت و موسسه ژئوفيزيك رم ابراز شده، در اين جهت است كه اساسا پيش بيني بدرد بخوري از سوي جولياني صورت نگرفته است. (و البته اين جمله اشتباه كه از اساس زلزله قابل پيش بيني نيست! كه معمولا در چنين شرايطي و ظاهرا براي كم كردن هراس و هيجان مردم بيان مي شود). البته به نظر مي رسد كه نامبرده نتوانسته دقت زيادي در پيش بيني محل رخداد ارائه كند : توجه كنيد به تفاوت در محل كانون زلزله اخير و آنچه كه جولياني به عنوان محل رخداد پيش بيني كرده بود.
آنچه كه در سطح عمومي و رسانه اي در مورد جولياني، اظهاراتش قبل از وقوع زلزله ۶ آوريل ۲۰۰۹ و نظر هاي وي بعد از زلزله اخير ابراز شده، مورد علاقه و توجه من در اين يادداشت نيست. چه بسا يكي از از انگيزه هاي وي شهرت طلبي باشد كه يك براورد نه چندان دقيق چند ماه قبل را مي خواهد به عنوان پيش بيني دقيق زلزله آكويلا جلوه دهد. اظهار نظرهاي متقابل رسانه اي هم احتمالا ممكن است تقابل هاي معمول در عرصه عمومي ايتاليا باشد، كه آن هم موضوع بحث و علاقه من نيست. ولي به باور من موضوعي كه مورد توجه خاص بايد قرار گيرد آن است كه در اين زلزله اخير - كه با بزرگاي بيش از ۶ رخ داده و در رده بندي هاي زلزله شناختي زلزله اي شديد تلقي مي شود- پيش نشانگري طبيعي در منطقه عمومي زلزله آكويلا (تغييرات گاز رادن) از حدود سه ماه قبل احتمالا نمايانگر فعاليت و جنبايي زمينساختي اين ناحيه بوده است. اين مساله نشان از موثر بودن رصد چنين پيشنشانگري ، حداقل در مواردي خاص از زمينلرزه ها دارد .
پس از وقوع زمينلرزه ونچوان چين در ۲۳ اردي بهشت ۱۳۷۸ (۱۲ مي ۲۰۰۸) با بزرگاي ۷.۸ كه با تلفاتي بيش از ۸۰۰۰۰ نفر همراه بود، و در آن گزارش شد كه وزغ ها يك روز قبل از زلزله ونچوان از زمين و آشيانه هاي خود بيرون آمدند، و در سطح شهر ونچوان به طور گسترده ديده شده بودند و همين را بعضي از محققان به عنوان شاهد پيش نشانگري در نظر گرفتند، زلزله اخير در ايتاليا مورد جديدي است كه نمايانگر آن است كه شواهد پيش نشانگري زمينلرزه ها حتي اگر با دقت در حال حاضر قابل رصد نباشند، ولي وجود دارند و واقعيتي هستند كه امكان مطالعه دقيق آنها وجود دارد.
از آنجا كه امكان رصد زمينلرزه ها پيش از وقوع، بيش و پيش از هر انگيزه اي، به منظور كاهش ريسك زمينلرزه هاي مخرب حائز اهميت هستند، همينكه از لابلاي اخبار و اطلاعات منتشر شده بتوان فهميد كه به لحاظ طبيعي در منطقه عمومي كه زمينلرزه در آن رخ داده، پيش از وقوع چه تغييراتي رخداده است، به باور من اهميت زيادي دارد. براي پژوهشگراني كه در اين راه تلاش مي كنند، حتي اگر صدها بار اشتباه كنند، ولي فقط يك بار در زندگي بتوانند هشداري پيش هنگام دهند، ويا فعاليتي كنند كه راه را براي چنين كاري در آينده باز كند، موفقيت تلقي مي شود. از سوي ديگر همين كه در يك يا چند زمينلرزه مهم چنين شاهدي از تغييرات طبيعي - در اين مورد تغييرات گاز رادن - قبل از وقوع زلزله پيدا شود، باز هم جاي اميدواري را براي پژوهشگران و كوشندگان در اين راه باقي مي گذارد.
به نظرم حتي اگر با ايده هايي بسيار ساده ولي مفيد نظير سنجش هاي دائمي تغييرات گاز رادن با استفاده از فيلم هاي راديولوژي در نقاط متعدد در داخل و نزديك شهرها بتوانيم راهي عملي طراحي كنيم تا با آن بتوان موردي شبيه زمينلرزه آكويلا را پيش از وقوع و در مناطق لرزه خيز و مهم - نظير مناطق شهري - پيش بيني كنيم، كاري بزرگ است، كه حتي موفقيت نسبي ان هم ارزش پرداختن به موضوع دارد.
چنين كارهايي با مطالعاتي بسيار كم هزينه و سرمايه گذاري هاي ملي امكان پذير است. ولي واقعيت آن است كه با توجه به لرزه خيز بودن كشور ما، ارزش چنين سرمايه گذاري هايي در افزايش ايمني شهرها و سكونتگاههاي ما در برابر زمينلرزه هاي بعدي بسيار زياد است.