و اينك يك هشت پا پيش گويي مي كند! - همچنان شبه علم

اين روزها اخباز جام جهاني از مهمترين و جذابترين خبرهاي مورد توجه در سطح جهان است، در خبرها آمده بود كه يك هشت پا تاكنون توانسته تمامي نتايج بازي هاي تيم ملي فوتبال آلمان را به درستي پيش بيني كند، براي بازي نيمه نهايي آلمان - اسپانيا پيش بيني كرده كه اسپانيا مي برد. براي همه واضح است كه در هر حالتي احتمال درست بودن اين نوع پيش بيني ۵۰ درصد است! -چون در يك بازي نيمه نهايي جام جهاني بالاخره يكي از طرفين مي برند!- مهم هم نيست كه يك هشت پا اين كار را بكند، يا يك انسان با هر وسيله اي مثل شير يا خط ، فال گيري، نوشتن يك برنامه كامپيوتري يا ... اين كار را انجام دهد. مهم اين نيست كه اين هشت پا را چه كسي در فال گيري مورد نظر به كار گرفته، مهم ميزان توجهي است كه بر انگيخته و جذابيتي كه شبه علم دارد.

البته رسانه ها هر خبري كه جذاب باشد - مثل همين خبر - منتشر مي كنند، ولي مساله اين است كه چرا اصلا اين روشهاي رمز آلود، شانسي، شبه علمي و مخالف عقل و تفكر همچنان مورد توجه و ظاهرا مهم هستند؟ خلاصي از تفكر و عدم نياز به استدلال، دل سپردن به شانس و اقبال و نشان دادن صحت ظاهري نتايج چنين پيش بيني هايي - كه بالاخره در بعضي موارد به همان شيوه شانسي درست از آب در مي آيند - ظاهرا چنان جذابند كه مردم در سراسر دنيا هنوز و همچنان به اين خرافات مي پردازند.

البته جام جهاني فوتبال بهانه اين توجه جهاني به يك خبر شبه علمي است، ولي همين بهانه به خوبي نشان داده است كه چگونه شبه علم در ميان مردم دنياي امروز در دهه دوم از سده بيست و يكم قوي است و يشر در دنياي امروز چه راه طولاني در پيش رو دارد تا به روش علمي و تفكر علمي و استدلال و غلبه خرد در كار خود باور بياورد.

ولي ماجراي اين جناب هشت پا، چند نكته جالب داشت : ناپيدا بودن روشي كه براي پيش بيني به كار مي گيرد -اصلا روشي به كار مي برد؟- ، حتي اگر از هشت پا هم از پيش بيني استفاده شود و عملا همه هم بدانند كه هيچ روشي در كار نيست، باز هم رسانه ها از او و نتايجش خبر و گزارش پحش مي كنند!، اينكه مردم بالاخره به مطالب رمزآلود، حتي اگر منبع آن هشت پا هم باشد، توجه نشان مي دهند!.

ولي به نظرم از همه مهمتر يك جنبه در اين توجه به هشت پا -و به طور كلي فال بيني- نهفته است: هر جا كه مساله مهمي در ميان باشد، پيچيدگي در كار باشد، مردمان از روند كار سر درنياورند و داده هاي كافي در اختيار همه نباشد، چه كاري راحت تر از فرار از روش علمي ، دوري از تفكر، تعقل و استدلال و اجتناب از فشار آوردن به مغر وجود دارد؟ بسياري به دنبال پيشيني غير علمي - به صورت فال بيني - مي روند. خيال همگان هم راحت است كه اين نوع روشها ظاهري از دانايي يا علم در خود دارند، ولي هيچ كس، هيچ روزي نخواهد توانست مراحل و متدولوژي اين نوع پيشيني را پيدا كرده و تبيين كند. و اين هنگامي است كه از علم و روش علمي دوري جسته ايم. فكر نمي كنيد كه اين موضوع شباهت هايي به مساله استفاده از شبه علم در پيش گويي زلزله دارد؟ آنجا هم همين اهميت موضوع، پيچيدگي، نبود داده كافي و پناه بردن هر از چند گاه به شبه علم وجود دارد. هر از گاهي مردمان در حل معضلات خويش به روشهاي پنهان و ظاهرا علمي، ولي سهل الوصول و در ظاهر رازآلود و سري پناه مي برند.

همچنان شبه علم جذاب است و اين مساله چالش بزرگ پيش روي دانشگران در دنياي امروز و سده بيست و يكم را نشان مي دهد. راه درازي براي غلبه بر شبه علم در تمام جهان وجود دارد و متاسفانه بي خردي و تمايل به رها شدن از تفكر و روش علمي هنوز در دنيا بسيار قوي است، و همزمان ميدان دادن به رمالان، فال گيران و جادوگران و شبه دانشگران -!- ادامه دارد.