مدعيان پيش گويي و پيش بيني در زلزله هاي متوسط در يك ماه اخير - تير و مرداد 89- چه كردند؟

رخداد زلزله ۳۰ تیرماه ۸۹ در ناحیه اهل، بستک، مرز استان های هرمزگان و فارس، با بزرگای ۵.۸، و زلزله ۸ مرداد ۸۹ در نزدیکی تربت حیدریه با بزرگای ۵.۸، و زلزله ۹ مرداد لاله زار کرمان با بزرگای ۵.۶ خوشبختانه با کشته همراه نبودند، ولی موجب خسارت جانی - مجروح شدن چند ده نفر از هموطنان ما در نقاط یاد شده، و البته حسارتهای مالی و خرابی منازل مردم شد. جای خوشحالی داشت که کسی کشته نشد ولی به هر حال ابن سه رویداد در بازه زمانی حدود ۱۰ روز توجه بسیاری از مردم را به مساله زمینلرزه ها متوجه کرد. در این رویداد ها سوالاتی از سوی مردم و اصحاب رسانه مطرح می شد که آیا این رویداد ها پیش بینی شده بودند یا نه؟ آیا پدیده های آب و هوایی -مثلا خنکی نسبی هوا در بعضی نقاط کشور در دهه اول مرداد ماه- با این زمینلرزه ها مرتبط بوده است یا نه؟ و از همه مهمتر اینکه آیا مدعیانی که در رسانه ها در مورد آنها در یک سال و نیم اخیر اطلاع رسانی شده است - از آذر ۸۷ تا خرداد ۸۹ در چندین نوبت در تیتر یکی بعضی روزنامه ها و اخبار رادیو و تلویزیون و در انها ادعا شده که ایرانیان به فناوری پیش بینی زلزله دست یافتند- آیا این زلزله ها را نیز پیش بینی کرده اند یا خیر؟ البته پاسخ ما در مورد ربط این زلزله ها به پدیده های طبیعی دیگر -نظیر خنکی نسبی هوا و در بعضی نقاط بارش های پراکنده و حتی وقوع سیل در مازندران - عدم وجود رابطه علت و معلولی بین این پدیده ها بر اساس علم موجود روز بوده است. ضمنا ذکر کردیم که حتی بین همین سه رخداد هم رابطه قابل تبیین علمی نمی توانیم برقرار کنیم، چون از هم دور هستند و گسلهای این سه نقطه از کشور به هم مستقیما مربوط نیستند.

در مورد پیش بینی های ادعایی و اینکه مدعیان این سه زلزله را پیش بینی کرده اند یا خیر، در روز های اول جوابمان بی خبری بود، ولی در هفته های بعد از آن -حدود سه هفته گذشته- خبری از شواهدی مبنی بر پیش بینی شدن این اتفاقات نرسید، و مقامهای سازمان مدیریت بحران کشور از عدم صحت و فقدان شاهدی مبنی بر پیش بینی زلزله سخن گفتند. در حالی که مدعیان قبلا ادعا کرده بودند که سامانه های اختراع شده زلزله های با بزرگای بیش از ۴ را با دقت بیش از ۹۰ درصد، با صحت و دقت بالا پیش بینی می کند. در یک یادداشت قبلی در همین صفحه در تاریخ سوم خرداد گذشته در این مورد توضیح دادم که این پیش بینی ها تاکنون جواب نداده و عملا هیچ یک از زلزله های چهارسال گذشته - بازه زمانی که ادعا شده بود طی آن سامانه مذبور با صحت این کار را انجام داده، پیش بینی نشده بودند. اگر پیش بینی انجام شده ، چرا اعلام نشده و مردم -حداقل متخصصان زلزله شناسی در موسسات مربوطه و مسئولان مربوطه در سازمان مدیریت بحران- از آن بی اطلاع بوده اند؟

در همان زمان هم در گفتگوها - به ویژه دو گفتگوی رادیویی - طرح شد که بالاخره زلزله های مهمتر از آنچه قبلارخ داده - مثل زلزله ۲۵ مهر ۸۸ پاکدشت در جنوب شرق تهران با بزرگای ۴- رخ خواهند داد. این اتفاق در حد زلزله های با بزرگای بیش از ۵.۵ سه بار پی در پی در محدوده ده روزه ۳۰ تیر ۸۹ تا ۹ مرداد ۸۹ در نقاطی که ذکر کردم در کشور رخ داد ولی خبری از پیش بینی یا پیش گویی - آن هم با صحت و دقت بیش از ۹۰٪ یا حتی کمتر از آن نشد!

در دو سال و نیم اخیر بر اساس نوع کار در پژوهشگاه هر از چند گاه - حدودا ماهی یکی، دو مورد - اختراع، یا ادعای اختراع به ما می رسد که در آن فرد مبتکری ایده یا وسیله ای ساخته - یا طراحی کرده و تصاویر مربوطه را پیوست کرده اند- و برای سازمان ثبت مراجعه کرده یا در سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی (مرجع شناخته شده برای بررسی اختراعات از سوی وزارت علوم) پرونده تشکیل داده اند و یا مستقیما به ما مراجعه کرده اند تا اختراعشان را بررسی کنیم. ما از نظر سازمانی وظیفه ای برای بررسی ادعاهای مطرح شده از بیرون پژوهشگاه نداریم. البته گردش کار در مورد بحث مالکیت فکری و ثبت اختراع در مورد همکاران پژوهشگاه موضوع دیگری است، و در چنین حالتی بر اساس آئین نامه مربوطه عمل می کنیم. به هرحال در بسیاری از موارد از جهت همکاری، این ادعاهای رسیده از بیرون پژوهشگاه را نیز برای بررسی به پژوهشکده های مربوطه می فرستیم. اکثرا این ادعاها حاوی نوآوری خاصی نیست و از نظر تلقی به عنوان اختراع، بلا موضوع هستند. در بعضی موارد - خیلی کم- مواردی از نوآوری دیده می شود که آن موارد از سوی همکاران ما گزارش می شود و ما برای سازمان سوال کننده، در صورت درخواست می فرستیم.

این مقدمه را اوردم تا برسم به اینکه بسیاری از این موارد ادعایی مربوطند به پیش بینی یا پیش گوئی زلزله. در این موارد اتفاقا فرد یا گروه مدعی بسیار پر حرارت پیگیر کار خود هستند و در بیشتر موارد اصرار فراوان دارند که کارشان تحولی در امر پیش بینی ایجاد کرده است! بین موارد مختلف مربوط به ادعای پیش بینی زلزله، با مدعیانی مواجه می شویم که به پیش بینی های موفق خود در گذشته اشاره می کنند و مثلا مدعی می شوند که زلزله های مهمی چون طبس ۱۳۵۷، منجیل ۱۳۶۹و اردکول قائن ۱۳۷۶ و بم ۱۳۸۲ را با موفقیت پیش بینی کرده اند. ارجاعاتی هم به گذشته و اعلام پیش گویی یا پیش بینی خود می دهند، که به هیچ عنوان قابل کنترل و صحت سنجی نیست.

البته مواردی هم هست که اصلا برای بررسی صحت به ما مراجعه نمی کنند. به هر حال در سالهای اخیر دو مورد بوده -در تهران و شهرستانها- که جدی تر به مساله پیش بینی پرداخته و به جاهای مختلف مکاتبه کرده اند و موضوع پیش بینی خود را در سطح کشور رسانه ای کرده اند. آنطور که در رسانه ها به ویژه در یک مورد طرح شده، اعلام بر اتمام کار و یافتن راه حل نموده اند. البته چند گروه دیگر هم هستند که از شهر های مرکزی و شرقی ایران مدعی انجام و نهایی کردن این کار شده اند، و وب سایتها و وب لاگهایی برای اطلاع رسانی کار خود ایجاد کرده و ای میل های پی در پی هم در این مورد ارسال میکنند. مبنای بعضی از این پیش بینی ها تا آنجا که ما می دانیم، بر اساس تغییرات در وضع آب و هوا و ابر ها، رابطه بازگشت گوتنبرگ و ریشتر که رابطه معروفی در علم زلزله شناسی است، رصد تغییرات دمای هوا، رصد بیهنجاری های گرانی -جاذبه- زمین و همچنین در مواردی دنبال کردن تغییر در رفتار حیوانات بوده است. مواردی هم اصلا فرایند کار را بیان نکرده اند.

پارامترهای ژئوفیزیکی در کشور ما بیش و کم در پژوهشگاهها، سازمانها و مراکز پژوهشی رصد می شوند و البته در هنگام رصد آنها هیچگاه، هیچ سازمان، پزوهشگاه و موسسه ای اعلام نکرده و مدعی نشده - و نمی شود-که این تک پارامترها، یا گروهی از آنها با هم، و تغییرات ظاهرا معنی دارشان الزاما به معنی پیش بینی رخ داد زلزله است. معنی این سخن آن است که این-همانی هایی که گاهی در همزمانی رخداد پدیده هایی که انسانها به طور طبیعی مشاهده می کنند (مثل همزمانی تغییرات فصلها، یا وضع هوا و رخداد زلزله ها) و یا تغییرات پارامترهایی که دستگاهها آنها را می سنجند ( مثل تغییرات الکترو مغناطیسی یا گرانی یا الکتریکی در زمین و ...) به معنی کشف قاعده و قانون رخداد زلزله و در نتیجه کاربرد آن قاعده به صورت فرمول یا متد برای پیش بینی زمینلرزه نیست. این نوع رابطه ها در صورتی می توانند به صورت قاعده و قانون در آیند که امکان سنجش و اندازه گیری و رصد دقیق و مدرن آن پدیده و کنترل چند باره و مکرر رخدادشان در زمانهای مختلف در حال و آینده و حتی برای رویداد های گذشته وجود داشه باشد، اصل پارامتر و پدیده از نظر علمی قابل تبیین باشد، فرایند این تبیین و تشریح به لحاظ علم موجود و منتشر شده بشری باید مستند، معقول، منطقی و قابل داوری باشد.

هنگامی که روش پنهان باشد، شواهد در سطح مشاهدات مردم عادی باشد یا چیزهایی پیش بینی شود که پیش بینی شدن و نشدنشان فرقی نکند -زلزله هایی که کوچکند، فراوان رخ می دهند و محل رخدادشان نیز به کلی اشتباه بیان شود - در آن صورت هر نوع نتیجه از پیش بینی تصادفی -حتی با شیر یا خط!!!- را می توان به عنوان ادعای موفقیت پیش بینی زلزله طرح کرد! این نوع پیش بینی ها البته نیاز به جار و جنجال رسانه ای هم ندارد. البته هر کسی حق دارد آنچه را می تواند انجام دهد، بیان کند، ولی معلوم نیست چرا وقت مسئولان سازمانهای مربوطه برای ثبت اختراعات، و همچنین محققان پژوهشگاهها و موسسات پژوهشی در امر زلزله شناسی برای رد این ادعاها باید گرفته شود؟ این نوع ادعاها در سال چند بار مطرح می شوند. ولی چرا وقت و انرژی پژوهشگرانی که علی الاصول باید برای امر پیش بینی زلزله با روشهای شناخته شده به صورت علمی وقت صرف کنند، باید برای مقابله با این نوع از ادعاها صرف بشود؟ متاسفانه نوع طرح مساله به صورتی است که هر که نقدی داشته باشد ، انگار مخالف نوآوری و توانمندی محققان ایرانی است. در حالی این کار نوعی نعل وارونه زدن است.

مساله علمی و شناخت و تبیین آن شوخی نیست که با سر هم کردن چند نتیجه مشاهده، هر چه قدر خام، ان را به عنوان کشف و اختراع به مردم عرضه کنیم. پیش بینی زلزله با روشهای علمی و شناخته شده و قابل داوری کاری است که اکنون در حال زمینه سازی و ایجاد ریز ساخت علمی و پژوهشی برای انجام آن در آینده در ایران هستیم. در دنیا بیش از ۴ دهه سابقه کار مدرن و مستند علمی از سوی موسسات معتبر پژوهشی زلزله شناسی وجود دارد که مفصلا روی موضوع پیش بینی زلزله در حال کار پیوسته و مداوم با روشهای نوین - در آمریکا، روسیه، ژاپن، چین، ایتالیا و ... - بوده و هستند. در ایالت کالیفرنیا از سال ۱۹۸۴ به طور پیوسته رصد همه جانبه پارامترهای ژئوفیزیکی و زمین شناختی بر روی سامانه گسلی سان آندریاس در غالب پروژه جامع رصد سامانه سان آندریاس (اس.ای.اف.او.دی) زیر نظر دانشمند زمین شناس شناخته شده در سطح جهانی و تهیه کننده نقشه استرس پوسته زمین، پروفسور مارک زوبک، استاد دانشگاه استانفورد، آغاز شده و همچنان بدون وقفه این مطالعات مدرن با هدف پیش بینی زلزله با رصد دقیق رفتار سامانه گسلی سان آندریاس دنبال می شود. هیچ کدام از این گروه های بین المللی با تمام دستاوردهای با ارزشی که تا کنون داشته اند هر روز به رسانه ها نمی آیند تا هر مشاهده اولیه ای را به عنوان کشف و اختراع اعلام کنند، آن هم پس از چند دهه کار مداوم علمی.

عالم علم، دنیای شوخی و صدور عبارتهای ظاهرا بزرگ، ولی عملا بی پایه نیست. صحت و اعتبار کار علمی هم به مصاحبه های پی در پی و شکل دادن تیتر یک روزنامه ها نیست. پیش بینی زلزله به صورت علمی حتما در ایران پیگیری می شود، واین کار توسط تیم هایی که اهل این کار هستند، در جال پایه ریزی است. به عنوان عضو کوچکی از گروهی که برای چنین هدفی تلاش می کنند شهادت می دهم که این فرایند به غایت مشکل و پیچیده و طولانی است. حتی هماهنگ کردن دو یا چند تیم پژوهشی که در این راستا تلاش می کنند پیچیدگی ها و سختی های خاص خود را دارد. جذب بودجه پژوهشی هم اساسا یک دغدغه دائمی در این مورد است. با این همه، بی ادعا، بدون اعلام، و با فروتنی مشغول انجام وظیفه هستیم. فقط مدعیان هر از چند گاه را چه کنیم که با اعلام های هر از چند گاهشان اذهان ما و مردمان را مشوش می کنند؟!

سه زلزله ای که در آخر تیر و دهه اول مرداد در ایران رخ داد شواهدی بر بی پایه بودن ادعاهای بعضی مدعیان ایرانی است که بر کشف علمی روش پیش بینی و اختراع فناوری پیش بینی و پیش گویی زلزله، این چالش همچنان پیچیده دنیای علم، اصرار دارند. خواهشمند است مدعیان دیگر بس کنند. طبیعت این بار بدون گرفتن تلفات جانی -کشته- به ما نشان داد که این ادعا ها بی اساس است. به فکر چاره جویی در مورد رویداد های مخربی باشیم که با توجه به لرزه خیزی فلات ایران احتمال رخدادشان در نقاط مختلف فلات ایران - که نزدیک پهنه گسلهای فعال هستند -وجود دارد. در کار علمی کلم به کلمه فرایند کار و نتایج باید شفاف بیان شود و از سخت ترین داوری ها موفق و سربلند بیرون بیاید. با هیاهو نمی توان کار علمی کرد.