موبايل يا تلفن همراه: جامعه و فرهنگ مدرن

اين روزها ديدن گوشي هاي تلفن همراه حتي در دست كودكان و نوجوانان در شهر هاي كوچك ايران نكته عجيبي نيست. ولي شايد براي همين كودكان و نوجوانان شايد عجيب و حتي غير قابل باور باشد كه حدود پانزده سال قبل در تهران فقط بعضي مديران از اين تلفن هاي خاص استفاده مي كردند. اندازه آن گوشي ها نيز در حد گوشي هاي تلفن معمولي – روميزي- و حتي بزرگتر، بود و كاركرد آنها نيز فقط به تلفن زدن و جواب دادن به تماس ها آن هم فقط در بعضي نواحي كه زير پوشش آنتن هاي تلفن همراه بود، محدود مي شد. توسعه فناوري اطلاعات در اين پانزده تا بيست سال گذشته به نحوي بوده كه رشد و توسعه مدل هاي جديد اين وسيله ماه به ماه تغيير مي كند، وامكانات آن نيز با اضافه كردن ساير وسايل و فناوري ها (دوربين عكاسي و فيلم برداري، كامپوتر، وسايل بازي هاي مختلف، وسيله اي براي خواندن كتاب، اتصال به اينترنت ، فناوري موقعيت سنجي جي. پي. اس، وسيله شنيدن موسيقي، ظيط صوت، تلويزيون و ...) بسيار متنوع شده است. اين فناوري در ابتدا سلفون، يا تلفن دستي هم ناميده مي شد، اكنون چنان در زندگي مردمان همه جهان جا بازكرده كه مي توان امروز به بررسي اثر آن در فرهنگ و ارتباطات جوامع مختلف پرداخت.

1- از اولين گوشي موبايل توسط دكتر مارتين كوپر در سال 1973 از شركت موتورولا در ايالات متحده با وزن 2 كيلوگرم رو نمايي شد. اولين عرضه گوشي موبايل در سال 1983 انجام شد، ولي توسعه اصلي مشتركين تلفن هاي همراه در فاصله حدود 20 ساله بين 1990 تا 2010 صورت گرفت ، به نحوي كه آمار مشتركين در اين دوره از 12.4 ميليون به 4.6 ميليارد در دنيا افزايش يافت. بديهي است كه بعضي مشتركين در دنيا همزمان از چند اشتراك محتلف استفاده مي كنند، و بنابراين الزاما اين آمار به معني 4.6 ميليارد دارنده و كاربر تلفن همراه در جهان نيست.

2- تلفن موبايل در اواخر سال 1372 وارد ايران شد و همانطور كه ذكر شد در ابتدا احتمالا به دليل گراني زياد اين وسيله محدود به افراد خاصي بود ولي به تدريج از نيمه دهه هفتاد براي ثبت نام موبايل صف هاي طولاني در جلوي دفتر هاي مخابراتي شكل گرفت. اين وسيله هم اكنون از ابزارهاي روزمره در زندگي بسياري از هموطنان ماست به نحوي كه در بعضي از خانواده ها چندين گوشي و اشتراك تلفن همراه وجود دارد.

3- تلفن همراه در سالهاي اخير در شرايط اضطراري مختلفي به داد مردمان رسيده است. از هواپيمايي كه در اوايل دهه هشتاد شمسي در بيابانهاي نزديك اصفهان فرود اضطراري كرد و خلبان با استفاده از موبايل يكي از مسافران از واقعه خبر داد تا امداگران برسند، تا وقايع مختلف سيل كه در بالا دست رودخانه ها كشاورزان و دامداران كه گوشي موبايل به همراه داشته اند، پيشاپيش، مردمان ساكن در روستاهاي پائين دست را خبر كرده اند تا مسير سيلاب را ترك كنند و به اين ترتيب جان بسياري از مردم نجات يافته است – به ويژه از اين موارد در سرزمين پدري و ماردي نگارنده در استان مازندران فراوان رخ داده است – و همچنين اخباري كه در صفحه هاي حوادث روزنامه ها مي خوانيم كه افرادي در شرايط خطرناكي به دام افتاده اند و با استفاده از موبايل از موقعيت خود خبر داده اند، و... همگي از نقش نجات بخش گوشي موبايل در زندگي امروز ما خبر مي دهد.

4- البته در سالهاي اخير با افزوده شدن فناوري هاي جديد به گوشي هاي تلفن هوشمند، نظير سامانه هاي تعيين موقعيت و همچنين ارائه هاي همزمان عكسها و تصوير هاي سه بعدي ماهواره اي از هر نفطه از جهان، به ويژه از موقعيتي كه دارنده گوشي همراه در آن ساكن است، و همچنين استفاده از اينترنت و كنترل اي ميل به صورت لحظه به لحظه امكان هاي جديد و بي نظيري در اختيار بشر قرار گرفته است و به طور مستقيم و غير مستقيم امكانات بيشتري در توسعه در زندگي انسان فراهم شده است.

5- از جنبه تخصصي براي نگارنده، اخيرا علاوه بر فناوري جي.پي.اس.، حسگر هاي لرزه اي و شتابنگاري در حال افزوده شدن به گوشي هاي تلفن همراه هوشمند براي توسعه سامانه هاي هشدار پيش هنگام زلزله و سونامي است. پيش از اين اطلاع رساني از طريق پيامك – اس.ام.اس – كمك فراواني به پخش سريع و اوليه اطلاعات از زمينلرزه هاي رخ داده است. اين موضوع نه تنها در سطح ملي در كشورها، براي مخاطبان تخصصي و مديران ، بلكه از طريق سازمانهاي بين المللي در سطح جهان بر روي گوشي هاي تلفن همراه انجام مي شود. توسعه بعدي در اين زمينه براورد سريع شتاب و شدت زلزله از طريق گوشي هاي تلفن همراه و در نهايت تهيه نقشه هاي لرزش زمين بلافاصله پس از رخداد زلزله است. از سوي ديگر، با توسعه اين وسيله مي توان در سريعترين زمان ممكنه از طريق فناوري سامانه اطلاعات مكاني (جي.پي.اس.) و همچنين حسگرهاي تخصصي براي سنجش پيش نشانگرهاي زمينلرزه، بهرگيري از اين وسيله تلفن موبايل براي پيش يابي زمينلرزه است.

6- البته در حال حاضر مي توان به سو استفاده و بهره گيري غير اخلاقي از اين وسيله در دنياي امروز هم اشاره كرد. تهديد امنيت و حريم خصوصي مردم با اين وسيله، از مشكلات ورود اين فناوري به زندگي مدرن حكايت مي كند.

7- با اين ترتيب مي توان از اثر موبايل در تحول و توسعه فرهنگي در اثر ورود فناوري موبايل به زندگي انسان به ويژه دو دهه اخير صحبت كرد. ورود هر فناوري جديد در زندگي مدرن با تحول در مناسبات همراه است. تلفن موبايل با ورود گسترده خود مي تواند موجب بهتر شدن زندگي مردم شود. ولي براي جلوگيري از اثر هاي سو و مخرب آن بايد قبل از هر چيز به توسعه و آموزش اخلاق در كاربران همت گذاشت. هر فناوري جديد امكانات جديدي با خود به همراه مي آورد كه اگر با قوانين و مباني فرهنگي خودش به درستي آموزش داده نشود حتي مي تواند به بغرنج تر شدن زندگي بيانجامد. در عين حال بايد انتظار داشت تا با آموزش مدرن نسبت به بهتر شدن شرايط و بهرگيري تخصصي در آينده از موبايل اميدوار بود.