دانشگاه پژوهش محور و كارآفرين-3: مساله مقالات آی.اس.آی

بر اساس آنچه در برنامه هاي توسعه هر كشور آمده است، و بر مبناي آنچه كه به عنوان عرف استاندارد علمي در دنياي علم شناخته مي شود، مي توان بر كيفيت دستاورد هاي پژوهشي نظارت نمود. آنچه امروزه در مورد الزام اعضاي هيئت علمي در انتشار مقاله در مجله هاي نمايه شده -در فهرست موسسه خصوصي آي. اس. اي مطرح است - و امروزه در بعضي از دانشگاهها از جمله پژوهشگاه خود ما در مورد كفايت دستاورد هاي پژوهشي رساله هاي دكتري- به عنوان چاپ يك يا دو مقاله در مجلات نمايه شده در فهرست آي.اس.آي. -براي دانشجويان دكتري وجود دارد،شايد تا حد زيادي نمايانگر نابه ساماني در تعيين هدف پژوهش، عدم وجود نقشه راه براي پژوهش و عدم اعتماد - بعضا واقعي - به نحوه نظارت و كنترل كيفيت كارهاي پژوهشي است.
البته اگر انتشار مقالات در مجلات نمايه شده بين المللي بيشتر شود بدون شك نشانگر نوعي استاندارد سازي و خواست كيفيت برتر براي كارهاي انجام شده علمي در كشور ماست. قطعا اگر استاندارد بالا را بطلبيم و به كم راضي نباشيم، معناي خوبي به اين مضمون دارد كه هم مي خواهيم در كيفيت هاي بهتري كارهايمان ارائه شود و هم در استاندارد هاي جهاني و گردونه دانش در سطح بين المللي نيز امكان حضور براي خود فراهم كرده ايم.
حال از سوي بعضي استادان اين استاندارد خواهي و تلاش براي انتشار مقاله ها در مجلات نمايه شده بين المللي، و همچنين اعلام سالانه آن از سوي وزارت علوم و هم بعضي دانشگاههاي كشور، را به عنوان شركت در مسابقه چاپ مقاله دانسته اند و معتقدند اين موضوع به توهم توسعه علمي كشور دامن مي زند، در حالي كه مديران و مردم اثري از اين رشد را در زندگي روزمره نمي بينند. البته اين موضوع را اگر از دريچه پنهان كردن مشكلات و عدم وجود نقشه راه و مدل توسعه علمي پژوهشي را در پشت انتشار مقالات نمايه شده بين المللي ببينيم، بايد حق را به اين گروه از استادان داد.
از سوي ديگر گروهي ديگر از استادان هستند كه معتقدند كه به دليل اينكه بعضي از اعضاي هيئت علمي منتظر ارتقا خود بر مبناي انتشار مقاله نمايه شده، هستند، و به دليل مشغله زياد - يا خداي ناكرده عدم توانايي!- امكان چنين كاري نمي يابند، با انتقاد از الزام به انتشار مقاله نمايه شده و روند موجود مي خواهند استاندارد بالا را به چالش كشيده و به اصطلاح بازي را به هم زنند تا امكان ارتقا خود را بدون انتشار مقاله امكان پذير كنند. آنها اين موضوع را موجب ركود علمي دانشگاهها و پژوهشگاههاي ما مي دانند. البته از اين ديدگاه - انتقاد از مقاله هاي نمايه شده به دليل بي مايگي علمي و درخواست نابه جا براي ارتقا بدون كيفيت - نگارنده نيز موافق اين دسته از محققان است.
بنابر اين مشكل كجاست؟ مشكل به نظرم از آنجاست كه توجه نمي كنيم به اينكه:
اول، انتشار مقاله حاصل پژوهش است و نه اصل آن. فرايند پژوهش نيز شامل دانشگاه، عضو هيئت علمي و دانشجو است. اگر اين فرايند فقط به دانشجو ختم شود (يعني تنها فشار به دانشجويان دكتري بيايد)، و يا دانشگاه نقشه راه پژوهشي نداشته باشد ولي از استادان و دانشجو درخواست دستاورد مقاله پژوهشي كند، به نظرم روندي معيوب طي مي شود. كل روند و سامانه پژوهشي را بايد با هم ديد و هنگام ارزيابي نيز - چه در مورد استاد و چه در مورد دانشجو - بايد كل دستاوردهاي پژوهشي و تمام روند پژوهش را با هم بررسي كرد.
دوم، امكان انجام پژوهش علمي بر اساس هدف مهم است. اين موضوع هنگامي جواب مناسب خواهد داد كه استاندارد هاي علمي بين المللي نيز در انجام پژوهش رعايت شوند. بررسي مدلهاي موجود و شناخت صحيح شرايطي كه در آن هستيم و برنامه ريزي واقع گرايانه براي دستيابي به هدف، مطابق آخرين تجربيات جهاني كمك بسياري به نزديك شدن به چنين وضع ايده الي خواهد داشت.
سوم، موضوع پژوهش و هدف آن و اهميت دستاورد هاي آن را بايد در طي يك روند سنجيد و نه فقط در پايان كار و بر اساس انتشار مقاله. اگر با صرف وقت مناسب سامانه اي براي ارزيابي كار و سنجش مداوم طراحي شود درآن صورت لازم نيست كه فقط به نتيجه كار و محصول بپردازيم، ان هم هنگامي كه كار از كار گذشته و به ناچار بايد يا كل كار را بپزيريم و يا اساسا آن را رد كنيم. در مورد كار دانشجويان دكتري اين موضوع با شدت و اهميت بيشتري مطرح است، جون براي يك دانشجو همواره فارغ التحصيلي مساله اي مهم است.
چهارم، مقاله منتشر كردن در مجلات نمايه شده بين المللي نه به خودي خود و به صورت انتزاعي بايد به عنوان نشانه دستيابي به پيشرفت گرفت و نه به عنوان نشانه تلاش پژوهشگر فقط براي انتشار مقاله و عدم توجه به هدف هاي پژوهشي ملي. هيچيك از دو حالت حدي ذكر شده نشان دهنده كل موضوع نمي تواند باشد- گرچه هريك از دو حالت فوق مصداقهايي همواره در دانشگاهها و پژوهشگاههاي ما دارند.
پنجم، كيفيت بالاي كار پژوهشي را بر اساس استاندارد ها و عرف شناخته شده علمي قابل صرفنظر كردن نيست. اين كيفيت بالا را هم مي توان بر اساس انتشار مقالات علمي در مجلات معتبر سنجيد و هم بر مبناي استانداردهاي ديگري كه براي نظارت و سنجش كيفيت دستاوردهاي ديگر پژوهشگران در دنياي امروز وجود دارد.
ششم، بايد بدانيم كه از پژوهش در هر موضوع چه انتظاري داريم. در آن صورت مي توانيم توقعات خود را نيز سامان دهيم و برنامه پژوهشي مناسب و انتظار پيشرفت، توسعه علمي و عيني شدن دستاوردهاي علمي را نيز داشته باشيم.
هفتم، بايد كيفيت كار استاد يا دانشجو را به صورت هاي مختلف بسنجيم . اگر كسي صلاحيت نداشت، در ان صورت چه دليلي دارد كه قباي علم و دانش را نيز به تن هر فردي بپوشانيم، وچون سامانه نظارتي مناسبي نداريم، چرا فقط بايد از انتشار يا عدم انتشار مقاله هاي معتبر انتظار داشته باشيم كه كل فرايند نظارت را به صورت مفيد و مختصر - ان هم بر اساس نظر داوراني ديگر - براي ما عملي كند؟