تاريخ دانشها و دانشمندان ايراني و مسلمان

دوران شكوفائي تمدن اسلامي عمدتا در محدوده قرنهاي هشتم تا پانزدهم ميلادي شناخته مي شود. دوراني كه به دوران طلائي تمدن اسلامي مشهور است. مروري مختصر بر نامهاي مشهور دانشمندان اسلامي نمايانگر حضور پر رنگ دانشمندان ايراني – زاده شده در محدوده تمدني فلات ايران بزرگ و متكلم به زبان فارسي يا زبانهاي محلي گوناگون- در ميان دانشمندان مسلملن است.
فارابي دانشمند قرن سوم هجري (نهم ميلادي) ] ابونصر محمدبن محمد فارابي- معروف به معلم ثاني- 260 تا 330 هـ.ق/ 879 تا 958 ميلادي[ در كتاب احصاء العلوم (كه به لاتين

De Scientis

ترجمه شده است) اولين طبقه بندي از علوم (دانشها) را – حدود 500 قبل از بيكن- ارائه كرده است كه بعدها توسط دانشمندان ديگر نيز مورد استفاده قرار گرفت. وي علوم را به علم زبان، علم منطق، علم تعاليم، علم طبيعي و مابعدالطبيعه و علم مدني فقه و كلام تقسيم مي كند. فارابي اهل خراسان بود و وي در قلمرو حكومت سامانيان مي زيست. روش پيوند بين علوم عقلي و علوم نقلي گرچه قبل از فارابي آغاز شد ولي فارابي را مي توان از معماران اصلي اين مكتب دانست. از آنجا كه ارسطو (فيلسوف مشهور يوناني) را به عنوان معلم اول مي شناسند، به فارابي نام معلم ثاني داده اند. ابن خلدون دانشمند بزرگ اسلام (متفكر و جامعه شناس شاعر، تاريخدان عرب، تونسي، 1332 تا 1406 ميلادي) را كه به عنوان استاد علم رفتار انساني و فيلسوف تاريخ مي شناسند، علوم را به دو دسته كلي علوم فلسفه- عقلي و علوم وضعي - نقلي تقسيم مي كند .
امروزه دانش (Science) تجربي به مواردي از دسته بندي هاي فارابي اطلاق مي شود كه بيشتر در علم تعاليم و علم طبيعي قرار مي گيرد. همچنين در رده بندي ابن خلدون، دانش تجربي به مفهوم امروزين را بايد در دسته علوم فلسفي - عقلي قرار داد. فهرست بلندي از دانشمندان و نخبگان جهان اسلام در تاريخ ملل به عنوان مبدع و بنيانگذاران روشهاي علمي و شاخه هاي مختلف علوم وجود دارد (4). از آن ميان مي توان به اين نخبگان اشاره كرد: جابرابن حيان (721 تا 815 ميلادي، علم شيمي)، خوارزمي(800 تا 863 ميلادي، رياضي)، ذكرياي رازي (865 تا 925 ميلادي، شيمي و پزشكي)، فارابي (870 تا 950 ميلادي، فلسفه، موسيقي، سياست شناس)، ابن سينا (980 تا 1037 ميلادي، پزشكي، فلسفه، شيمي)، ابن هيثم (965-1039 ميلادي، فيزيك، اپتيك، رياضي)، بيروني (973-1053، بزرگترين دانشمند جهان اسلام و ايران، فيزيك، پزشكي، نجوم)، غزالي (1058-1111 ميلادي، فلسفه) عمر خيام (1038-1123، رياضي)، ابن رشد (1126تا 198 ميلادي، فلسفه)، خواجه نصيرالدين طوسي (1201 تا 1274 ميلادي، فيزيك، نجوم، رياضيات)، قطب الدين شيرازي (1236-1311 ميلادي، رياضي، نجوم)، ابن خلدون (1332-1406 ميلادي، تاريخ) بهاالدين العاملي (1546 تا 1621 ميلادي، رياضي، معماري، فلسفه، شيمي). اين فهرست نمايانگر چهره هاي شاخص دنياي اسلام در قرنهاي هشتم تا هفدهم ميلادي است.