و در كرمان پس از هيجان بيهوده ...، اندر مصائب پيش بيني زلزله

بالاخره روزهای پایان ماه آوریل، پایان دهه اول اردی بهشت، گذشت، و زلزله شدیدی هم نیامد. اساس این داستان از هشدارهای غلط تا انعکاس بد در رسانه های محلی و توجه بیهوده به یک خبر در سایت مجله نیو ساینتیست، تا مدعیان پیش بینی زلزله که هشدار هم ارسال می کنند و هنگامی که مورد سوال قرارگیرند، پاسخی در مورد روش و مراحل انجام کار نمی دهند و ... مسببانی داشت که اکنون الیته هیچکدام جوابی نمی دهند و ترجیح می دهند که اصلا مورد سوال و توجه قرار نگیرند. بالاخره یک چیزی را مطرح می کنند، اگر گرفت که عالی می شود و اگر هم نشد، که خوب سکوت می کنند تا آب از آسیاب بیافتد!. این الگوی کلی روندی است که به التهاب بیهوده و غلط در کرمان انجامید و هرچه هم ما توضیح دادیم که روش علمی کدام و چیست، البته کارگز نیافتاد. حال چند نکته می ماند که به نظرم به آنها بد نیست در همین روزها بپردازیم:
همه می دانند که در مناطق لرزه خیز، احتمال رخداد زمینلرزه به ویژه در نواحی نزدیکتر به پهنه گسلهای فعال بیشتر است. آشوبناکی پدیده زمینلرزه هم موجب می شود در قوی ترین مطالعات نیزامروزه نتوان به پیش بینی قطعی دست یافت. بسیاری از زلزله ها هم بدون پیش نشانگر شناخته شده - تاکنون - رخ داده اند. بنابراین طبیعت پدیده نمایانگر آن است که در کلیت آن تصادفی بودن - حداقل در لحظه رخداد و مکان دقیق آن - بر اساس دانش کنونی بشر وجود دارد. همین موجب شده که پیشگویان و فال بینان و طالع بینان هم برای خود در پیش بینی زلزله شانسی قائل باشند! به این ترتیب چه بسا با شیر یا خط هم بتوان به صورت تصادفی و اله بختکی بعضی از زلزله ها را پیش بینی کرد، و حتی اگر درصد موفقیت خیلی هم کم بود، یا اصلا دقیق نبود، چون قرار نیست دلیل و استدلالی آورده شود - چون در این روشها اصلا پرسش از استدلال و روش علمی بیهوده است!- پس خواهند گفت که به ماهیت روش کاری نداشته باشید، فقط نگاه کنید و ببینید که بالاخره در چند مورد خیلی محدود توانسته اند- البته شانسی - بعضی از زلزله ها را در محدوده خیلی کلی و بسیار دور از محل رخداد! پیش بینی کنند، همین را حمل بر صحت کنید. من پیشنهاد می کنم که این نوع پیش گویان که چیزی از روش علمی نمی دانند یا نیازی به آن ندارند، به خود در تولید دلیل زحمت ندهند. همان روش شیر یا خط را هر کودکی می تواند امتحان کند، و چه بسا پیش بینی موفقتری هم ارائه دهد! به ادعای سنجش تغییرات استرس، یا گرانش یا تغییر وضع هوا هم خیلی نیاز نیست! با همین روشهای ساده می توان به مقصود رسید. البته در این صورت دیگر چه نیازی به روش علمی است؟.
ولی اگر باور بر این است که چیزی به نام علم و روش علمی هم محلی از اعراب دارد، البته کار کردن در زمینه پیش بینی زلزله کاری است بسیار مشکل، نیازمند همت بسیار عالی و نگاهی دراز مدت. هیجان برای چنین نوع کار پژوهشی مانند سم است، و اصلا نباید در مرحله حاضر آن را با هشدار واطلاع رسانی نا به هنگام و نا به جا، به بیراهه کشاند. راهی که ما تلاش می کنیم برویم، اینگونه - استفاده از روش علمی - است. ولی درنظر بگیرید که چقدر انرژی باید صرف پاسخگویی و دادن اطلاع درست و تصحیح دیدهای غلط مثلا در موردی مانند ایجاد هراس در مردم کرمان در هفته گذشته نمود، این در حالی است که نیروی سازمانیافته و پژوهشگر حرفه ای در زمینه پیش بینی عملا هنوز در ایران نداریم. داریم تلاش می کنیم تا گروهی را روی این موضوع در مقاطع تحصیلی بالا متمرکز کنیم.
نکته دیگر هم آنکه با این نوع هیجان آفرینی ها و روند پس از آن نباید اهمیت توجه به مساله کلی کاهش ریسک زلزله کم شود، که هم بهسازی و مقاوم سازی لرزه ای و هم پیش بینی زلزله بخشهایی از این برنامه کلی هستند تا بالاخره بتوانیم به طور نسبی ریسک زلزله را کاهش دهیم. برنامه های کاهش ریسک زلزله باید با جدیت در مناطق لرزه خیز دنبال شود. این مناطق هم پهنه های لرزه خیز استان کرمان و هم تمامی نواحی دیکر با ریسک بالای زمینلرزه در ایران را شامل می شود.