اولويتهاي پژوهشي در علوم و فنون زلزله در ايران

اين چكيده اي است از سخنراني نگارنده در نشست علمي، كتابخانه حسينيه ارشاد در تاريخ 16-8-92  حدود دوميليون انسان از ابتداي سده بيستم تا كنون (حدود 110 سال) در زمينلرزه هاي مختلف در دنيا كشته شده اند. حدود 120 هزار نفر از اين تلفات مربوط به آمار تلفات زلزله ها از ابتداي سده بيستم در ايران است. بر اساس گزارش سازمان ملل متحد، (UNISDR) در طي سالهاي 2000 تا 2012، سوانح طبيعي موجب 1.9 ميليون نفر كشته، 2.9 ميليون نفر مجروح و مصدوم و آسيب ديده و 1.7 تريليون دلار خسارت مالي در جهان شده است. حدود نيمي از اين آسيبها به رخداد زمينلرزه ها در اين بازي زماني در جهان مربوط است. در جهان، سالانه حدود 13000 زلزله با بزرگاي بين 4 تا 4.9 ، 1300 زلزله با بزرگاي بين 5 تا 5.9، 130 زلزله با بزرگاي 6 تا 6.9 ، يك زلزله با بزرگاي 8 تا 8.9 و 0.1 زلزله (هر 10 سال يك زلزله) با بزرگاي بين 9 تا 9.5 (بزرگترين زلزله ثبت شده در تاريخ) وقوع مي پيوندد .در ايران هر سال حدود 250 زلزله با بزرگاي 4 تا 4.9، 25 زلزله با بزرگاي 5 تا 5.9، 2 زلزله با بزرگاي 6 تا 6.9، و 0.2 (هر ده سال حدود دو) زلزله با بزرگاي 7 تا 7.9 رخ مي دهد. زلزله هاي بزرگ تر از حد بزرگاي 8 در داخل فلات ايران مورد بحث است ولي با در نظر گرفتن زلزله هاي مرز فرورانش مكران در جنوب شرق فلات ايران و در درياي عمان تعداد سالانه 0.02 رخداد (هر قرن حدودا دو تا) زلزله با بزرگاي بيش از 8 مي توان انتظار داشت. اين آمار به ما مي گويد حدود 90 درصد تغيير شكل هايي كه در پوسته زمين كشور ما اتفاق مي افتد بدون لرزه و حدود 10 درصد با زلزله همراه است و آن 10 درصد هم ريتم و نظم مشخصي دارد. ريتمي كه شبيه تمام ريتم هايي است كه در طبيعت واقع مي شود. با توجه به وجود كلان شهر تهران به عنوان پايتختي با بيش از 12.5 ميليون جمعيت كه در معرض ريسك بالاي زلزله است، و هر نوع زلزله شديد در نزديكي يا در محدوده شهري آن موجب يك فاجعه ملي و رويدادي با تبعات بين المللي خواهد بود، اولويت هاي پژوهشي در امر زلزله با رويكردهاي ذيل تبين مي شود.  -• كاهش ريسك زلزله در ايران مد نظر است. دانشمنداني در ايران، و دانشمندان ايراني در جهان و دانشمندان خارجي علاقمند به كار بر روي مساله زلزله در ايران وجود دارند كه مي توانند در اين زمينه به پژوهش و توسعه در امر علوم و فنون مرتبط با زلزله كمك و فعاليت كنند. -• تلاش براي ساماندهي فعاليها و امكانات و تجهيزات به صورت شبكه علمي پژوهشي در زمينه زلزله در كشور و در سطح بين المللي (با هدف بهره برداري در كشور). به اين ترتيب امكان ثمر دهي تلاشها براي كاهش ريسك زلزله هاي ايران وجود خواهدداشت.  -• سي سال قبل در دنيا در بحث مديريت سانحه يا بحران بيشتر به پدافند غيرعامل يا دفاع غيرنظامي مي پرداختند . اين رويكرد به تدريج و ابتدا به سمت كمك هاي اضطراري، پاسخ به سانحه و امداد (جايگزين كردن رفتار علمي به جاي واكنش احساسي هنگام بروز سانحه(، كمك هاي بشردوستانه، مديريت اضطراري، حفاظت غير نظامي، جلوگيري از سانحه و سرانجام مديريت ريسك سانحه تغيير يافته است. مديريت ريسك سانحه يعني در مناطقي كه احتمال سانحه بزرگ وجود دارد پيش از بروز آن به پيشوازش برويم و با روش هاي علمي از پيامدهاي خسارت بار آن بكاهيم و در هنگام و پس از رخداد نيز با هماهنگي و هدايت درست اطلاعات و نيروها، از خسارتها بكاهيم. • اعلاميه ماموريت: -• توجه ويژه به مساله زلزله بر پايه اولويت ايمني براي كشور -• توسعه پژوهشگاه بين المللي زلزله شناسي و مهندسي زلزله به عنوان و با اعتبار يكي از قطب هاي علمي تراز اول در سطح جهان و مركزي مثال زدني و قابل رقابت در همه عرصه ها در سطح جهاني. -• توسعه همكاري هاي داخلي به منظور شبكه سازي فعاليتهاي علمي در زمينه علوم و فنون زلزله در ايران  -• توسعه و ترويج تفكر علمي و ترويج علم مرتبط با زلزله در جامعه با ايجاد موزه هاي علمي، توسعه برنامه هاي آموزشي علمي در كل جامعه ، توجه به زبانها و لهجه هاي مختلف در ايران، حفاظت از مناطق زلزله زده در فلات ايران، و مستندسازي زمينلرزه هاي گذشته ايران -• توجه به مساله ريسك زلزله در تهران به عنوان يك اولويت ملي و تدوين و عملياتي كردن يك برنامه جامع م همه جانبه. -• جذب نيروهاي متخصص ايراني و خارجي از سراسر دنيا و به كارگيري نيروهاي با كيفيت بر پايه سرمايه گذاري نوين --هدفها: با توجه به اولويت هاي پژوهشي در مديريت علوم و فنون زلزله در ايران هدف آن است بر اساس تجربيات ملي و جهاني، بتوانيم كاهش ريسك زلزله را در ايران ومنطقه پيرامون به طور ملموس بر پايه معيارها و تجربيات بين المللي و ايراني تجربه كنيم. همزمان توسعه علم و فناوري با افزايش توليدات علمي و فني در زمينه زلزله تجربه شود، راهبرد: به اين منظور تشكيل سامانه داده هاي پايه بر مبناي آنچه كه در كشور و در دنيا در مورد ايران و منطقه پيرامون ما از ديدگاههاي مختلف زلزله شناسي، مخاطرات مرتبط با زلزله، داده هاي تاريخي و دستگاهي زلزله هاي ايران، ساماندهي و توسعه شبكه هاي لرزه نگاري در كشور، اطلاع رساني به هنگام، و سامانه هشدار سريع زلزله در ايران و ساماندهي مساله كاهش ريسك زلزله در تهران و شهر هاي مهم ايران، بر پايه يك تلاش سازمانيافته ضروري است. توسعه فناوري هاي مورد نياز در زلزله شناسي و مهندسي زلزله، توسعه آزمايشگاهها و تجهيزات پيشرفته مهندسي زلزله در دستور خواهد بود. --اهداف اجرايي / توسعه اي  1-توليد دانش علمي : جستجو و كشف علمي • فراهم آوردن دانش علمي و فني لازم براي پاسخويي به نيازهاي موجود براي كاهش ريسك در ايران. سرمايه بر روي ظرفيتهاي علمي جديد و فناوري نوي براي تضمين پاسخگويي به چالش هاي آينده. توجه خاص به نوآوري در عين حركت در استاندارد هاي بالاي بين الملل  2- توسعه مشاركت علمي ملي و بين المللي با مديريت پژوهشي قابل انعطاف و انطباق با شرايط • ايجاد رابطه اي پژوهشي-مديريتي با دانشگاهها، پژوهشگاهها، موسسات پژوهشي بين المللي و موسسات دولتي داخلي و واحد هاي پژوهشي فعال در بخش خصوصي به نحوي كه اطمينان كافي حاصل شود كه فرايند توليد دانش در اين زمينه بر مبناي شبكه اي علمي-ملي /بين المللي عملياتي شده ، توليدات علمي مورد توجه و استفاده در كشور و در سطح جهان شود. ظرفيت سازي علمي براي جذب عضو هيئت علمي، پژوهشگر ميهمان و دانشجوي خارجي در پژوهشگاه زلزله.  3- تمركز بر نتايج و توليدات  • ارزيابي بر روي ميزان موثر بودن و اهميت توليدات علمي مركز و تلاش مداوم افزايش اين اثر بر روي مديريت منابع، مقررات و سياستگزاري ها. توسعه توليد علم و فناوري در دانش و فن زلزله در ايران و در جنوب غرب آسيا. توسعه انتشار كتاب، نقشه و انتشارات چند رسانه اي از نتايج پژوهشهاي به عمل آمده جهت كاربرد در اهداف آموزشي و ترويجي. برنامه علمي Scientific Agenda  -الف: توسعه واحد هاي و مراكز پژوهش و توسعه زلزله ايران: در يك بازه زماني مشخص –ده ساله – مراكز پژوهشي در نقاط مختلف لرزه خيز كشور به عنوان نود هاي فعاليتهاي پژوهشي در امر زلزله به ويژه در مناطق زلزله زده قبلي ايران – نظير فردوس، در استان خراسان رضوي، سلماس در استان آذربايجان غربي، اردكول قاين در استان خراسان جنوبي، بم در استان كرمان، منجيل در استان گيلان –ساماندهي شود. -ب : ساماندهي پايگاه داده هاي علمي زلزله ايران تهيه آرشيو مستندات زلزله هاي ايران بر اساس زمان رخداد در قبل از سده بيستم و پس از سال 1900 و و تهيه آرشيو كامل نگاشتهاي ثبت زلزله هاي ايران و دستگاههاي لرزه نگاري از گذشته تا كنون. تهيه آرشيو زمينلغزش و روانگرايي در هنگام زلزله هاي ايران. كاتالوگها و شكل موج زمين¬لرزه¬هاي ثبت شده در ايران و پيش نشانگرهاي غير لرزه اي زلزله سامان مي يابد .همچنين الگوهاي قابل تشخيص از شكل موج زلزله¬ها، با استفاده از اطلاعات اين بانك ممكن و عملياتي مي شود. -ج: توسعه فناوري هاي مرتبط با علوم و فنون زلزله توسعه ابزارها و تجهيزات زلزله شناسي در ايران توسعه آزمايشگاه ابزارهاي لرزه نگاري و مدل گسلش و زمين، توسعه تجهيزات لرزه نگاري و سنجش هاي لرزه اي و ارتعاشي. توسعه تجهيزات ژئوتكنيك و ارتعاش و ديناميك خاك . توسعه تجهيزات مدلسازي تمام مقياس پاسخ زمين در هنگام زلزله . راه اندازي آزمايشگاه پيشرفته ژئوتكنيك ، سانتريفيوژ پژوهشگاه زلزله، توسعه نجهيزات سه محوري ديناميكي سنگ و توسعه تجهيزات برش ساده. راه اندازي آزمايشگاه پيشرفته ديناميك سازه. توسعه مدل به اندازه واقعي (فول اسكيل) از سازه ها. توسعه تجهيزات مقاوم سازي و مدل هاي سازه ها -د: توسعه برنامه آكادميگ پيش بيني و هشدار زلزله در ايران توسعه پيش بيني زلزله با رصد چند پارامتري، از پايش لرزه ها و تغييرات ژئوفيزيكي در زمين تا توسعه گروههاي آكادميك و هماهنگ كردن فعاليت شبكه اي اين گروه ها. توسعه سامانه ملي هشدار زلزله در ايران در يك بازه 5 ساله. وايجاد سامانه بر خط و به روز شونده پيش بيني احتمالي (پيش يابي) از محور هاي اصلي در اين راستا است. -ه: توسعه همكاري هاي بين المللي در سطح مشاركت با موسسات درجه اول پژوهشي در سطح جهان برقراري پروژه هاي مشترك پژوهشي با موسسات بين المللي درجه اول پژوهشي در جهان بر پايه به اشتراك گذاشتن دانش و اجراي برنامه هاي مطالعاتي ميداني و آزمايشگاهي از سوي پژوهشگران ايراني و محققان و با حضور محققان و دانشجويان از موسسات پژوهشي درجه اول در دنيا اهميت ويژه دارد.