كتاب جديد من تحت عنوان : علم، فناوري و جامعه: مقدمه اي بر ارتباط علمي در 168صفحه از سوي انتشارات مير ماه در تهران منتشر شد. در زير مقدمه و بخشي از جمع بندي كتاب جهت مفرفي اثر آمده است.
مقدم
هشتاب كنوني براي نوآوري در جامعه ما، لزوم پژوهش در زمينه هاي ارتباط بين عرصه هاي علم، فناوري، جامعه و طبيعت را بيشتر مي كند. مطالعه در زمينه علم، فناوري و جامعه صرفا به بررسي ارتباط بين علم و فناوري و اثر آنها بر جامعه نمي پردازد، بلكه امروزه اين حوزه مطالعات مي تواند موجب يافتن راههايي شود تا جوامع از آن طريق بر توسعه علم و فناوري اثر بگزارند. يك راه بسيار مهم، ترويج و همگاني كردن علم و فناوري در جامعه است. در اين حوزه مطالعات علوم اجتماعي و علم و فناوري به هم مي پيوندند تا به بررسي پيچيدگيهاي اجتماع دانايي محور –
knowledge community
– بپردازند و توسعه چنين فضايي را امكان پذير سازند. بر خلاف حوزه هاي ديگر دانش كه در آن صرفا به موضوعات بسيار خاص در حوزه دانايي پرداخته مي شود، در حوزه مطالعات علم، فناوري و جامعه عرصه اي بين رشته اي است كه در ان به جنبه هاي تاريخي، اقتصادي، اجتماعي، قومي، فرهنگي جامعه فن آورانه-
Technological Society
– پرداخته مي شود.
در اين كتاب تلاش برآن است تا بر اساس اهميت ترويج و آموزش علم، به توسعه فناوري اطلاعات و ارتباطات و نقش رسانه ها در همگاني كردن علم و فناوري در جامعه پرداخته شود. به اين دليل ابتدا در فصل اول به مباحث بنيادي تعريف علم و فناوري پرداخته مي شود. در فصل دوم به شبه علم و فصل سوم به فلسفه علم مي پردازيم. سپس در فصل چهارم به تاريخ علم و نظريه علمي نزد مسلمانان اشاره شده است. در فصل پنجم، به مبحث جامعه شناسي علم مي پردازيم. فصل ششم به اهميت رسانه ها و ترويج علم و اهميت توسعه فناوري و كاربرد فناوري مدرن در آموزش و همگاني كردن علم و فناوري مي پردازد. در فصل هفتم اهميت و نقش راديو براي ترويج علم و تجربيات نگارنده در اين زمينه در ايران مورد توجه قرار مي گيرد. در فصل هشتم به نوآوري و نگاهي به گذشته تا اينده در اين زمينه مي پردازيم. در فصل نهم به ارتباطات علمي و چشم انداز همگاني كردن علم و فناوري در ايران اشاره مي شود.
اشاره اي به جمع بندي هاي كتاب :
لزوم ترويج علم و مديريت علم و فناوري با چيزهايي كه نداريم نمي توانيم مسائلمان را حل كنيم. پس بايد مشكلاتمان را به فرصت تبديل كنيم. يك راه براي نيل به چنين هدفي ترويج علم و فناوري است.
به نكته هاي زير براي مديريت ترويج علم بايد توجه شود:
ترويج علم از طريق سامانه هاي رسمي آموزش جوانان از طريق سامانه هاي غير رسمي
ترويج عشق به روش علمي
ترويج توسعه پايدار در تمام جنبه هاي زندگي
اولويت هاي مديريت علم و فناوري
در زير به فهرستي از اولويتهاي علم و فناوري براي كشور هاي در حال توسعه اشاره شده است:
اخلاق علم و فناوري
استفاده از فناوري مدرن در شتاب دادن توسعه علم و فناوري در كشورهاي توسعه يافته كشورهاي دنياي سوم نياز فراوان به ترويج علم دارند و در آينده نياز بسيار بيشتري به علم و فناوري خواهند داشت. بايد تلاش كنيم تا بين توسعه و ترويج علم و سعادت انسان و انگيزه هاي منفعت جويانه آشتي ايجاد كنيم.
اولويتهاي كلان آينده علم وفناوري در ايران
مديريت ريسك هاي طبيعي و غير طبيعي
انرژي هاي نو
توليد علم در راستاي سياستگزاري علم و فناوري براي ايران
شاخه هاي بين رشته اي علم و فناوري
جهاني سازي
گرم شدن زمين توسعه پايدار همگاني كردن علم و فناوري در ايران (علم و جامعه ايران)
سياستگزاري براي علم
در مناطق مختلف كشورهاي در حال توسعه معمولا پژوهش در علوم پايه نمي كنند يا به ندرت دارد، و پژوهش و توسعه معمولا كاملا دولتي است. كشورهاي بلوك كمونيستي سابق معمولا هيچ سياستي براي توسعه علم و فناوري ندارند، و عمدتا بر روي سياستهاي توسعه پولي و مالي تمركز دارند اين موضوع در اتحاديه اروپا كاملا متفاوت است.
در ميان شهروندان اتحاديه اروپا نتايج يك نظر سنجي نشان مي دهد كه بيشتر پرسش شوندگان (45.3%) به علم و فناوري علاقه نشان مي دهند، و اين در حالي است كه با درصد هاي كمتري به سياست (41.3%) و يا اقتصاد (37%) ابراز علاقه كرده اند. اتحاديه اروپا از سال 2002 يك برنامه عملياتي
–Action Plan
– به نام ”علم و جامعه“ براي سياستگزاري در زمينه ترويج علم در كشورهاي اين اتحاديه دارد ارتباطات و ترويج علم در جامعه معمولا افراد با تخصص هاي ويژه علم علم
(Science of Science)
و همچنين موضوعات بين رشته اي، در رده هاي تصميم گيري حضور ندارند. اين موضوع موجب مي شود كه در كشورهاي در حال توسعه مكترين توجهي به عرصه هاي همگاني علم و سياستگزاري علم شود. به اين منضور پيشنهاد مي شود تا پست هاي سازماني سطح بالا براي افرادي كه با تخصص هاي بين رشته اي ما بين علوم طبيعي و اجتماعي، ميان علوم پزشكي و فناوري و همچنين در زمينه سياستگزاري علم و فناوري تحصيل كرده اند ايجاد شود. همچنين در فضاي معمولا سياستزده كشور ما پيشنهاد مي شود تا حتي احزاب سياسي بايد كميته علم و فناوري داشته باشند.
از سوي ديگر پرسنل موسسات پژوهشي بايد دوره هاي آموزشي در مورد ارتباطات ببينند. در زمينه هاي تصميم گيري معمولا يك مشكل عمده عدم ارتباط بين تصميم گيران و دانشگران است. بهتر است سياستمداران به دانشگران گوش دهند تا دانشگران به سياستمداران. به اين منظور بايد روي توانايي هاي سياستمداران براي درك مطالب علمي و حوزه هاي عمومي و همگاني علم و فناوري از طريق آموزش و برقراري ارتباط تلاش كرد. در اين مورد فرايندي مشاركت جويانه با حضور همه طرفهاي موثر لازم است. آموزش علم ، فلسفه علم و فناوري در بسياري از كشورهاي دنيا آموزش تاريخ و فلسفه علم از دهه 1990 در دانشگاهها جدي گرفته مي شود. آموزش فلسفه علم به صورت درس اختياري در تمام سطوح دانشگاهها در فرانسه از سال 2000 در برنامه هاي آموزشي گنجانده شده است.
در ايران ايجاد دانشكده هايي كه تمركز بر موضوع تاريخ و فلسفه علم دارند در دانشگاههاي شريف، تهران و علوم پزشكي تهران در دهه گذشته اتفاقات مثبتي بودهاند. ولي اين اقدامات هنوز پوشش مناسبي در ايران ندارد. در دانشگاهها بايد درس هايي در زمينه ارتباطات علمي در پژوهشهاي علمي ايجاد شود. از سوي ديگر نياز به برنامه جدي آموزش علم، تفكر علمي و فلسفه علم در مدارس هستيم. در مدارس ابتدايي و متوسطه برنامه هاي آموزشي و درس براي تفكر سيستمي، منطقي، تحليلي، خلاقانه، تخليلي و آينده گرا گنجانده شود.
