كارگاه تخصصي خطر زلزله - ليسبون - پرتقال

از دیروز برای شرکت در کارگاه تخصصی خطر زلزله به لیسبون ، پرتقال آمده ام. این کارگاه از سوی سازمان یونسکو برگزار می شود و متخصصانی از مناطق مختلف، به ویژه منطقه آسیا و مدیترانه و اروپا را گرد هم آورده است. سخنرانی نیز در روز پنج شنبه خواهم داشت. دیشب کمی بیرون هتل قدم زدم و مترو لیسبون را هم دیدم و در چند ایستگاه آن نیز به نحوه کار مترو و گردش کار آن و تمیزی و ... توجه ام جلب شد. سه خط اصلی مترو لیسبون، قسمتهای ساحلی را به بخش های شمال و شمال غرب و شمال شرق آن متصل می کند. معماری خاص سده های گذشته به ویژه آثار سده های میانه و دوران نوزایی آن با شهرسازی جدید که به ویژه در ده های اخیر- ۵۰ تا ۹۰ میلادی - شکل گرفته، ترکیب و هماهنگی جالبی در این شهر ایجاد کرده و ضمن حفظ ویژگیهای اختصاصی، شباهتهایی نیز با تمام شهرهای ساحلی منطقه مدیترانه را در ذهن تداعی میکند. از نظر ساختار و ویژگیهای فرهنگی شباهتهای مشخصی به ویژه به مادرید که حدود ۸ سال پیش از آنجا دیداری یک روزه داشتم، دارد. مخصوصا در ایستگاههای مترو، جملات فلاسفه و بزرگان فکر و اندیشه از پرتقال و سایر نقاط دنیا بردیوارها و حتی کناره های راهرو های مترو جلب نظر میکند.

شانزدهمین نمایشگاه و جشنواره مطبوعات

دیروز و پریروز با خانواده به نمایشگاه مطبوعات در محل مصلی تهران سر زدیم. امسال غرفه های روزنامه ها، نشریات تخصصی، خبرگزاری ها و روابط عمومی ها با نظمی بتهر از پارسال در محل نمایشگاه سامان داده شده بودند. نمی دانم چرا اصرار است تا نمایندگان کشورهای خارجی هم حتما حضور داشته باشند، چرا که بخش بین المللی نمایشگاه جلوه خاصی ندارد و اکثرا بدون ارائه نمونه از مطبوعات کشور مذبور حاضر می شوند. نمایندگان روزنامه ها هم در غرقه های خارجی حاضر نیستند، و به نظرم بهتر است یا این بخش کلا حذف شود و یا در صورتی که می خواهد بماند در نحوه برگزاری آن تجدید نظر جدی شود. از بخش های مورد اقبال بازدیدکنندگان، قسمت نشریات ورزشی و نشریات اجتماعی بود که حضار زیادی را به خود جلب کرده بود. روزنامه های همشهری و اطلاعات نیز با گروهی نسبتا کامل و با تنوعی از محصولات خود در نمایشگاه حاضر بودند و پاسخگویی بهتری نیز در این غرفه ها نسبت به سایر روزنامه ها دیدم. نمایشگاه تا روز دوشنبه این هفته ادامه دارد.

هشداری خوب یا شروعی بد؟

زمینلرزه شنبه گذشته با بزرگای ۴.۰ فرصت خوبی برای توجه به مساله زمینلرزه و خطر آن در تهران ایجاد کرد. مساله ای که از مردم عادی تا مسئولان و مدیران در مورد آن سوال داشتند و کنجکاو شده بودند.
اولین و مهمترین سوالی که مطرح می شود این است که آیا این اتفاق یک هشدار خوب بود یا شروعی بد برای حوادثی تلخ؟ واقعیت آن است که در همین حد توجه به اصل مساله و اینک طرح مساله و این ابهام که در مقابل یک زلزله مهم چقدر آماده ایم - یا آماده نیستیم؟- به خودی خود مشخص می کند که یک هشدار خوب با رخداد زلزله داده شده است. اما اینکه آیا خود این زلزله مقدمه اتفاق بعدی است، چون هیچ خوشه لرزه ای در پهنه رومرکزی آن در اثر پسلرزه ها ایجاد نشد، و همچنین بزرگای زلزله در حد ۴ بود،نمی توان اظهار نمود که این رخداد یک مقدمه برای رخداد مهم بعدی هست یا نیست. از سوی دیگر هم با وجود اینکه منطقه از نظر لرزه خیزی پتانسیل رخداد زلزله های مخرب را - با توجه به سابقه تاریخی زلزله های ری - دارداست، بنابراین شرط عقل آن است که بنا را بر محافظه کاری بگزاریم و نسبت به رخداد زلزله ای مهم - در هر زمانی - خود را آماده نگه داریم.

زلزله هست، زلزله نیست

پس از رخداد هر زلزله ، به ویژه وقتی اندازه آن در ردیف زلزله های کمتر از ۵ قرار گیرد، یکی از نکته هایی که برای زلزله شناسان مهم است آن است که آیا اساسا رخدادی که نگاشت آن را ثبت کرده اند یک زلزله طبیعی - اعم از زمین ساختی و یا به دلایل دیگر نظیر انفجارات در کوههای آتشفشانی و سایر عوامل طبیعی - هست یا آنکه ناشی از عواملی غیر طبیعی از قبیل فروریزش های بزرگ در زمین ، زمین لغزش های با ابعاد بزرگ و یا انواع انفجارات است. بر اساس اطلاعات اولیه و پایه ای که زمین شناسان در مناطق مختلف زمین به عنوان دانسته های پایه فراهم می آورند پیشاپیش و بر اساس دانش پایه، تا حدی معلوم است که چه نوع رخدادی بیشتر در هر منطقه احتمال وقوع دارد.
مثلا در مناطقی نظیر فیلیپین و ایتالیا و هاوایی که در آن آتش فشانهای فعال همراه با خروج گدازه در حال حاضر وجود دارد، دانش پیشینی کمک می کند تا مشخص شود که مثلا در آن نا حیه احتمال ارتباط رویداد لرزه ای با آتشفشانها وجود دارد. هنگامی که رویداد در ناحیه ای مثل نواحی یاد شده رخ دهد، چون اساسا احتمال ارتباط رویداد با آتشفشان هم مطرح است، یک مساله پس از ثبت هر زلزله آن است که رخداد ثبت شده آیا به انفجار آتشفشانی مربوط است و یا ناشی از جنبش لرزه زمینساختی - ناشی از جنبایی گسل - بوده است. برای تفکیک این نوع نگاشتها روشهای مختلفی از بررسی شکل موج، تا تحلیل های طیفی و تعیین ژرفای رخداد و اخیرا بررسی های مربوط به تشخیص الگوی رخداد با استفاده از ابزارهای نسبتا جدید مثل شبکه عصبی و یا الگوریتم های فازی وجود دارد.
هنگامی هم که رویداد از نوع طبیعی نباشد، نیز روش های بررسی از همین نوع هستند و بر اساس احتمال حوادث غیر طبیعی در منطقه و همچنین کاربرد روشهای یاد شده در فوق می توان به تفکیک و رده بندی رویداد ها پرداخت.
در هنگام رخداد زلزله اخیر تهران نیز اساسا به دلیل عدم فهرست شدن رخداد در لیست زمینلرزه های مراکز بین المللی زلزله شناسی، بعضی به صورت غیر تخصصی ذکر کردند که پس اصلا زلزله ای نبوده است. در حالی که در مورد نیامدن این زلزله دز فهرستهای جهانی قبلا در همین صفحه توضیح دادم . ولی ژرفای بیش از ده کیلومتری که برای رخداد محاسبه شده - هیچ حادثه غیر طبیعی در این عمق در ایران امکان وقوع در پوسته زمین ندارد- ، شکل طیف چشمه مربوط به فاز اولیه دریافتی در ایستگاههای مختلف، و همچنین اینکه رویداد پسلرزه ، نشان داد که رویداد مربوط زلزله ای طبیعی بوده است. البته تعداد خیلی کم پسلرزه آن - مشخصلا پس لرزه ساعت ۳:۲۵ بعد از ظهر روز یکشنبه ۲۶-۷-۸۸ با بزرگای ۲ در همان محدوده - نکته جالبی است که متخصصان در حال بررسی آن هستند.

قرار نبود رخ دهد؟

در یادداشت روز دیروز ۲۷/۷/۸۸ روزنامه اطلاعات که تحت عنوان - و اما بعد - به قلم روزنامه نگار باسابقه و قدیمی آقای علی اکبر عبدالرشیدی منتشر شده است، دیدم که ایشان اشاره داشته اند به اهمیت مقاوم سازی -البته به بهانه رخداد زلزله ۲۵/۷/۸۸ جنوب شرقی تهران - و نکاتی را مطرح کره بودند. مضمونی که در این متن بود موجب شد تا یادداشتی توضیحی را در این صفحه بیاورم و آن اینکه:
از مجموعه اطلاعات منتشره و گفته های کارشناسان امر ایشان تعبیر کرده اند که ظاهرا قرار نبوده این زلزله رخ دهد ولی رخ داده است. واقعیت آن است که هیچ کس نمی تواند انتظار داشته باشد که در جایی قطعا زلزله ای رخ دهد یا ندهد. بنابراین هیچ قراری هم وجود ندارد.
از سوی دیگر احتمال رخداد زلزله در یک منطقه بیش از هر چیز به ویژگیهای لرزه زمینساختی آن منطقه مربوط است، لذا هنگامی که در منطقه جنوب و جوب شرق تهران گسلهای فعال وجود دارند که در محدوده آنها چندین زلزله تاریخی رخ داده است، بنابر این بیش از هر عامل دیگری، دلیل خطر بالای وقوع زلزله های بعدی مخرب، همان نشانه های فعال بودن گسل ها در آن منطقه - از دید زمین شناختی و زمین ساختی - و شواهد لرزه خیزی تاریخی در آن منطقه است. حتی اگر سالها - دهه ها و گاه سده های متمادی - هیچ رخداد زلزله مشخصی را نتوان به آن محدوده گسله مربوط دانست، کسی نمی تواند بیان کند که آن منطقه آرام است و دیگر انتظار فعالیت از آن نمی رود.
در مورد نبود یا گپ لرزه ای هم نکته ای مهم وجود دارد و آن اینکه: در مورد هر نبود - یا سکون - لرزه ای که در مقطعی از زمان بر روی یک قطعه گسل مشاهده می شود باید همواره این سوالها را بتوان مطرح کرد و آن اینکه : نبود یا سکوت مورد بحث در مورد کدام قطعه گسل، و با چه توان لرزه زایی، صحبت میکنیم و با چه بزرگای حداکثری این نبود مطرح است و بزرگای مذبور روی آن گسل چه دوره بازگشتی دارد و از چه زمانی تا کنون در حالت سکوت لرزه ای قرار گرفته است. در غیر از این صورت نمی توان منطقه ای در تهران و یا بیرون از آن دچار سکوت لرزه ای دانست.

آيا زمينلرزه اي ويرانگر در تهران 14 سال است كه به تعويق افتاده؟

دیروز در بررسی مطالبی که رسانه ها در مورد زلزله روز شنبه با بزرگای ۴ در جنوب شرق تهران منتشر کرده بودند، به مطلبی در روزنامه تهران امروز برخوردم که اشاره به دوره بازگشت ۱۵۸ ساله برای زلزله ویرانگر در تهران می کرد و اینکه با توجه به اینکه هم اکنون ۱۷۲ سال از آخرین زلزله در تهران گذشته، بنابراین ۱۴ سال پیش باید زلزله ای ویرانگر رخ می داد و تا کنون تاخیرداشته است.
این موضوع که به کرات در گفتار های رسانه ای مطرح می شود البته به قصد بیان وضع خطرناک تهران از نظر لرزه خیزی است که هدف و قصد درستی است ولی باید توجه کنیم که برای رسیدن به یک مقصود درست، به گفتارهای آشفته از نظر اطلاعات علمی و شبه علمی روی نیاوریم. چراکه :
- در بررسی بازگشت رخداد زمینلرزه ها در روشهای آماری معمولا گروهی از زمینلرزه ها که در یک گستره بزرگ رخ داده اند در مطالعات احتمالی مورد تحلیل واقع می شوند. در این روشها معمولا مشخص نمی شود که کدام زمینلرزه به کدام گسل خاص مربوط است. بنابراین محصول چنین مطالعه ای نیز به کل آن منطقه قابل اطلاق است و نه به گسل خاص. بیشترکارهایی که تاکنون در گستره تهران انجام شده است از همین نوع بررسی های ناحیه بوده اند که البته به ضرورت انجام مطالعه ، و همچنین به دلیل عدم دسترسی به اطلاعاتی دقیقتر و پژوهشهای مفصلتر ، صورت گرفته اند.
- در مورد منطقه تهران جز در مورد گسل کهریزک و گسل شمال تهران که بررسی های محدودی بر روی یک نقطه از هریک از این گسلها با استفاده از روشهای دیرینه لرزه شناسی توسط همکاران ما در پژوهشگاه و سازمان زمین شناسی کشور - از سال ۱۳۷۴ تا کنون - انجام شده است، هیچ بررسی تکمیلی و بیشتری بروی همین گسلها و یا گسلهای دیگر گستره تهران انجام نشده. بنابراین در مورد همین گسلها نیز نمی توان مشخص کرد که دوره بازگشت زمینلرزه ای با بزرگای خاص بر روی هر یک از قطعات آنها چقدر است.
- در مورد آخرین زلزله ای که در تهران در ۱۷۲ سال پیش حس شده معمولا به زمینلرزه بیست و هفت مارس ۱۸۳۰ دماوند شمیرانات با بزرگای تخمینی حدود ۷.۰ در منطقه شمال شرق تهران اشاره می شود که در دماوند، شمیرانات و جاجرود احساس شده و خسارتهای نیز داشته است. در مورد این زلزله مشخص نشده که کدام گسل را می توان به عنوان گسل مسبب معرفی کرد، ولی احتمال می رود که گسل مشا مسب آن باشد - با توجه به محدوده گستره مهلرزه ای آن - و یا شاید بتوان آن را به گسل شمال تهران مربوط دانست. این زلزله درتهران آنروز به شدت احساس شده و خساراتی داشته است ولی آنچه از گزارشهای تاریخی مربوط به دوره تاریخی مزبور بر می آید موجب ویرانی کامل شهر تهران نشدهاست. حال چگونه می توان مبدا و شروع یک نبود لرزه ای را برای شهر تهران را همین زمینلرزه دانست؟ و بر این اساس چگونه می توان عنوان کرد که به دلیل براورد دوره بازگشت حدود ۱۵۰ سال برای بزرگای ۷.۰ در کل گستره تهران - و نه الزاما گسل شمال تهران یا مشا و یا قطعه مشخصی از آنها - مثلا ۱۴ سال است که زمینلرزه ای ویرانگر به تاخیر افتاده است؟
- لازم است تا بر روی هر یک از گسلهای محدوده تهران - و البته تمام مناطق شهری در فلات ایران - به تدریج و با سرمایه گذاری مناسب - بررسی های دیرینه لرزه شناسی و باستان لرزه شناسی انجام شود تا برای هر گسل - و بر روی هر قطعه مشخص از آن- با استناد به داده های دقیق بتوان از حداکثر توان لرزه زایی و دوره بازگشت مربوطه صحبت کرد.
- به این ترتیب است که می توان در مورد شهر تهران عنوان کرد که مثلا در مورد گسل شمال تهران در قطعه ای مشخص از آن ، بیشینه توان لرزه زایی چقدر است و چه دوره بازگشتی دارد و با توچه به آخرین رخداد زمینلرزه در تاریخی مشخص، بتوان عنوان نمود که این زمینلرزه - که می تواند ویرانگر هم باشد - چقدر احتمال - کم یا زیاد - برای وقوع دارد.
- حتی در چنین صورتی هم باید از احتمال وقوع سخن گفت و چه بسا زمینلرزه ها با تاخیر یا تعجیل بر روی قطعه مشخصی از گسل رخ دهند. اینطور نیست که بتوان گفت که زمینلرزه ای با بزرگای مشخص دقیقا در تاریخی مشخص، با روز و ماه و سال دقیق، باید رخ دهد - یا باید رخ می داد - و هم اکنون چند سال است که به تاخیر افتاده. ولی به هر حال با روندی که توضیح دادم حداقل به طور مستند در مورد هر قطعه از گسل با برگای مشخص و دوره بازگشتی معلوم می توان سخن گفت.
- با این روند نمی توان گفت که ۱۴ سال است که زمینلرزه ای ویرانگر در تهران به تاخیر یا تعویق افتاده است. چه بسا زمینلرزه ای ویرانگر و با اندازه ای بیش از آنچه که در روشهای آماری تا کنون بدست آمده است دوره طولانی تر از آنجه که در اینگونه گفتارهای رسانه ای فکر می کنیم به تعویق افتاده باشد.به باور من با شواهد نوزمینساختی می توان نشان داد که پتانسیل زمینلرزه ای بیشینه در محدوده شهری تهران بیش از آنچه است.که تا کنون در بررسی های احتمالی یافته شده. ضمنا در این نوع تحلیل حتما باید عنوان شود که در مورد کدام گسل و کدام قطعه از آن و با کدام بیشینه بزرگای براورد شده صحبت می کنیم و و دوره بازگشت مربوط به آن قطعه از گسل و برای آن بزرگای مشخص چقدر است.
در نهایت تاکید می کنم که مطالب و اطلاعات علمی را باید با استدلال و شفافیت و روش علمی بیان کرد و با به هم آمیختن چند تکه از اطلاعات ناقص ممکن از به ورطه شبه علم بیافیم که در آن صورت کمکی به درک درست موضوع نخواهد شد. ضمن آنکه تمام آنچه که در فوق بیان شد با سرمایه گذاری مناسب بر روی پروژه های پژوهشی در یک بازه زمانی مشخص قابل انجام است و روشهای آن نیز با دانش کنونی بشر و امکانات و اطلاعات موجود درگستره تهران و بهره گیری از روشهای دیرینه لرزه شناسی و باستان لرزه شناسی و اندازه گیری های دقیق نوزمینساختی و ریخت زمینساختی شناخته شده هستند.

اهميت زلزله ديروز در جنوب شرق تهران - درسهايي كه بايد بياموزيم

زلزله ديروز در جنوب شرق تهران داراي اهميت بالايي بود. درسهای ذیل را باید از این اتفاق دیروز با هم مرور کنیم :
- با بزرگاي ۴، موجب هشدار لرزه خيزي در گستره با جمعيت تقريبي ۱۵ ميليون نفر شد و البته كسي كشته يا مجروح نشد و خسارتي هم وارد نيامد.
- ياد آور شد كه زمينلرزه ها در جنوب تهران اهميت فوق العاده به لحاظ ريسك زمينلرزه در تهران و منطقه اطراف آن دارند . منطقه جنوب و جنوب شرق تهران جايي است كه زمينلرزه هاي تاريخي سال ۸۵۵ و ۸۶۴ و ۹۵۸ در محدوده شهر باستاني ري - بزرگاي حداقل دو زمينلرزه ۸۵۵ و ۹۵۸ بيش از حدود ۷ بوده - موجب خرابي كامل اين شهر در سه نوبت در بيش از هزار سال پيش شده اند. از لحاظ زمين شناسي اتفاقي كه قبلا در زمين رخ داده امكان تكرار در همان منطقه دارد.
- زمينلرزه هاي با بزرگاي ۴ عملا از محدوده مطالعات پيش بيني زلزله بيرونند چرا كه به تعداد زيادي رخ مي دهند، بيرون زدگي كسل سطحي ندارند و عملا به سختي مي توان آنها را به گسل خاصي مربوط كرد. ولي رخداد آنها در محدوده اي مثل جنوب تهران پيش هشدار بسيار خوبي هستند كه مي توانند ياآور لرزه خيزي مهم و با بزرگاي بيشتر در همين محدوده باشند.
- زمینلرزه پدیده ای استوکاستیک و تعیینی - دترمینیستیک- است و بنابراین امکان پیش بینی قطعی ان بسیار مشکل است ولی به لحاط اینکه پدیده ای طبیعی است، با استفاده از روشهای علمی بالاخره قابل پیش بینی است. این پیش بینی امروزه امکان پذیر نشده ولی تلاشها در این زمینه همچنان ادامه دارد. هنگامی که زمینلرزه دیروز در جنوب شرق تهران رخ داد ما با همکارانمان در مرکز ملی پیش بینی زلزله در پژوهشگاه جلسه داشتیم و در حال بررسی آخرین شواهد و روشهای موجود برای پیش بینی و پیش یابی زلزله بودیم. توجه و امید ما را در راه پیش بینی زلزله با در نظر گرفتن اهمیت موضوع بالاتر رفته است، حتی اگر در نسل ما و همکارانمان این کار عملی نشود، ولی با بهره گیری از روش علمی داریم تا راه درستی برویم که حتی اگر نسل ما هم دستاورد قابل عرضه به عرصه عمومی نیافت، با رسیدن به دستاورده های نسبی مثبت، زمینه را برای نسل بعدی فراهم کنیم. اگر هم سرمایه گذاری مناسبی در زمینه پیش بینی زلزله در همین زمان ما رخ داد، چه بسا در عمر خودمان ثمرات بیشتری حاصل شد. مهم حرکت درراه درست است. تلاش داریم چنین کنیم.
- این بار خداد لطف کرد و زلزله ای آمد که کسی خسارت ندید، باید برای دفعه بعد کاملا آماده شویم. زلزله دیروز نشان داد که مساله لرزه خیزی در محدوده پایتخت کاملا جدی است.
- در طی سال های ۱۹۷۹ تا ۱۹۸۰ میلادی - ۱۳۵۸ تا ۱۳۵۹ شمسی - در کشور الجزایر گروهی زلزله شناس الجزائری و فرانسوی بر روی پهنه گسل الاصنام در منطقه جنوب غرب الجزیره - پایتخت -مطالعه و برداشت لرزه نگاری انجام می دادند. این منطقه به دلیل رخداد زلزله مهم در ۷ سپتامبر ۱۹۳۴ در العبادیه در شرق الاصنام با بزرگای ۵ و زلزله مخرب ۹ سپتامبر ۱۹۵۴ در بنی راشد در شرق شهر الاصنام- اشلف یا نام دوران استعمار فرانسه : اورلانزویل - با بزرگای ۶.۷ بود. در طی یکسال یادشده قبل از اکتبر ۱۹۸۰، هیچ زمینلرزه ای کوچک یا بزرگی بر روی گسل الاصنام رخ نداد ، ولی در ۱۰ اکتبر ۱۹۸۰ زمینلرزه ای با بزرگای ۷.۳ در الاصنام موجب تخریب کامل و مجدد این شهر شد و باعث شد تا حدود ۵۰۰۰ نفر کشته و ۹۰۰۰ نفر مجروح شوند. به ویژه آنکه در زلزله سال ۱۹۵۴ عملا یکبار الاصنام به شدت تخریب شده بود. به هر حال زمینلرزه ۱۹۸۰ اتفاق افتاد، در حالی که یکسال قبل از آن ظاهرا سکوت و آرامش در منطقه برقرار بود. پس آرامش موقت در مناطقی که از نظر لرزه زمینساختی فعال هستند نباید به معنی عدم فعالیت یا خاموشی تلقی شود. این موضوع نشان از اهمیت توجه به شواهد لرزه زمینساختی برای گسل های فعال و به ویژه اهمیت پهنه های زمینلرزه های تاریخی در سرزمینهایی فعال از نظر لرزه زمینساختی وبا سابقه تاریخی کهن مثل ایران دارد.
- به دلیل همین موضوع که در بند قبل از زلزله الاصنام مثال آوردم ، یادآور می شوم که به زلزله های تاریخی ری و محدوده تهران با دقت بیشتر باید توجه کنیم.

زلزله امروز جنوب شرق تهران

امروز زلزله اي با بزرگاي ۴ در جنوب شرق تهران اتفاق افتاد كه متن ذيل را به عنوان توضيح از مصاحبه اي كه خبرگزاري ايسنا با من در اين مورد انجام داد مي آورم:

زلزله امروزشاهدي ديگربرلرزه‌خيزي جدي جنوب تهران است
سرويس: علمي

1388/07/25 10-17-2009 19:43:19 8807-00068: كد خبر
خبرگزاري دانشجويان ايران - تهران سرويس: علمي
معاون پژوهشي پژوهشگاه بين‌المللي زلزله شناسي و مهندسي زلزله رخداد زمين‌لرزه امروز تهران را شاهدي ديگر بر لرزه‌خيزي و فعال بودن گسل‌هاي جنوب تهران خواند و با تاكيد بر ضرورت توجه دائمي به لرزه‌خيزي تهران تاكيد كرد: در حال حاضر هيچ شاهدي براي اين كه زلزله امروز پيش‌نشانگر زلزله ديگري باشد نداريم.
دكتر زارع در گفت‌و‌گو با خبرنگار علمي خبرگزاري دانشجويان ايران(ايسنا) درباره گسل مسبب زمين‌لرزه ساعت 14 و 23 دقيقه و 56 روز شنبه جنوب تهران گفت: حدس قوي خود من بر گسل ايوانكي يا شاخه‌اي از آن است البته اين احتمال هم هست كه مسبب اين زلزله گسل ري باشد كه انتهال گسل ايوانكي به آن مي‌رسد. البته اين زلزله با توجه به عمق 15 كيلومتري و بزرگي 4 شاهد سطحي ندارد و فقط بايد شواهد احساس شدن زلزله در روستاهاي منطقه را دنبال كرده يا محل دقيق زلزله را از ايستگاه‌هاي لرزه‌نگاري مستقر در منطقه گرفت كه خوشبختانه زلزله امروز هم در داخل شبكه لرزه‌نگاري موسسه ژئو فيزيك و هم نزديك ايستگاه‌هاي قم و دماوند پژوهشگاه است لذا به خوبي ثبت شده است.
وي با بيان اين كه سازوكار رخداد اين زلزله احتمالا فشاري بوده است درباره احتمال رخداد زلزله‌هاي ديگر در پي اين زلزله گفت: هيچ شاهدي بر پيش نشانگر بودن اين زلزله نداريم و به نظر مي‌رسد اين زلزله، يك پيش آگاهي خوب بوده كه در گستره‌اي با 15 ميليون نفر جمعيت در جنوب شرق تهران و در عمق 15 كيلومتر رخ داده ولي خوشبختانه به دليل بزرگي 4، تلفات و خساراتي در پي نداشته است و مي‌توان گفت يك پيش هشدار جدي براي توجه به لرزه‌خيزي منطقه بوده است.
وي گفت: توصيه‌هاي ما همان توصيه‌هايي است كه هميشه داريم ولي الان بايد با شفافيت و صداي رساتر توجهات را به اهميت لرزه خيزي تهران جلب كرد.
زارع خاطر نشان كرد: اين زلزله نشان داد همچنان كه هشدار داده‌ايم مساله لرزه خيزي جنوب تهران جدي است و امكان وقوع چنين زلزله‌هايي در آن وجود دارد همچنان كه حدود هزار سال پيش دو زلزله بزرگ تاريخي ري در اين منطقه اتفاق افتاده است.
معاون پژوهشي پژوهشگاه بين‌المللي زلزله شناسي در پاسخ به سوال ايسنا در خصوص فعال بودن گسل مسبب زلزله روز شنبه تهران گفت: طبق استاندارد دانش زمين‌شناسي گسل فعال تعريف خاصي دارد كه بر اساس آن شواهد مشخصي براي فعال بودن گسل شمال تهران، گسل ايوانكي و گسل ري وجود دارد. گسل‌هاي جوان و فعال حالتي است كه آبرفت‌هاي جوان (كواترنر) را جابجا مي‌كنند لذا حتما لازم نيست كه مرتب زلزله بيايد تا گسلي را فعال بدانيم مثلا گسل شمال تهران كه آبرفت‌ها را بريده و جابجا كرده گسل فعال است و اين گسل‌ها را حتي اگر هزار سال هم زلزله‌اي رخ ندهد نمي‌توان غيرفعال دانست.
وي افزود: رخداد زلزله‌هاي كوچك و متوسط در واقع نشان دهنده اين است كه يك گسل در حال حاضر هم از خود فعاليت نشان مي‌دهد. معمولا اگر يك گسل در زمان ما فعاليت نشان ندهد مردم نسبت به آن دچار فراموشي مي‌شوند و زلزله شناسان مرتبا بايد نسبت به خطرناك بودن آن و ضرورت جدي گرفتن آن هشدار بدهند ولي زلزله امروز شاهدي افزون بر شواهد زمين‌شناسي بر فعال بودن منطقه جنوب شرق تهران از لحاظ زمين ساختي است؛ ولي در اين منطقه به خودي خود شواهد متعددي از فعاليت گسل‌ها وجود دارد.
زارع در پاسخ به اين سوال كه با توجه به رخداد زلزله عصر شنبه آيا اساسا احتمال رخداد زلزله‌اي ديگر بيشتر از روزهاي عادي است يا نه، گفت: نمي‌توان چنين چيزي را گفت و حتي اگر زلزله بزرگي هم رخ دهد باز هم كسي نمي‌تواند با قطعيت علمي اين دو زلزله را به هم ربط بدهد مگر اينكه دقيقا در يك نقطه اتفاق بيفتد. در حال حاضر هيچ شاهدي براي اين كه بعد از اين زلزله اتفاق مهمي بيفتد نداريم.
وي در بيان شاهدي براي پيچيدگي و غير قابل پيش‌بيني بودن زلزله به تجربه زلزله مهر 1359 الاصنام الجزاير اشاره كرد و گفت: يك سال قبل از آن زلزله بررسي‌هاي لرزه‌نگاري در منطقه انجام مي‌شد ولي احتمال زلزله‌اي روي گسل الاصنام ثبت نشد ولي در اكتبر 1980 زلزله‌اي با بزرگي 7 آمد كه يكي از بزرگترين زلزله‌هاي شمال آفريقاست. اظهار نظر در مورد اينكه احتمال رخداد زلزله در تهران بيشتر شده يا نه مستلزم وجود يك مدل است كه نداريم.
وي درباره پس‌لرزه‌هاي زلزله عصر شنبه هم به ايسنا گفت: اين زلزله تا حدود ساعت 17 امروز تنها يك پس‌لرزه كوچك داشته و اصولا زلزله‌اي نبود كه پس لرزه‌هاي پي در پي داشته باشد با اين حال وقوع پس لرزه‌هاي احتمالي در چند روز آينده هم دور از ذهن نيست.

دكتر زارع در پايان درباره علت عدم درج اين زلزله در سايت زلزله‌نگاري سازمان زمين‌شناسي آمريكا(USGS)

هم گفت: بزرگي اين زلزله حدود 4 بوده كه چنين زلزله‌هايي تنها در صورتي در سايت

USGS

ثبت مي‌شود كه بلافاصله پس از وقوع از طرف ايستگاه‌هاي محلي گزارش شوند و در صورت تاخير بيش از 20 دقيقه با توجه به عدم امكان لوكيت دقيق چنين زلزله‌هايي از سوي شبكه جهاني، زلزله در

USGS

ثبت نمي‌شود و حتما بايد شبكه‌هاي محلي سريع آن را گزارش كنند تا در فهرست‌هاي جهاني ثبت شود؛ لذا عدم درج زلزله امروز در اين سايت مساله عجيبي نيست.

زلزله هاي شديد در اندونزي

در فاصله دو هفته پس زمينلرزه با بزرگاي ۷.۶ در سوماترا - اندونزي - كه با حدود هزار نفر تلفات همراه بود، همچنان رخداد زلزله هاي شديد - با بزرگاي بيش از ۶ - در اين منطقه ادامه دارد به نحوي كه در طي هفت روز گذشته ۳ زلزله با بزرگاي بيش از ۶ در اين منطقه رخ داده است. دو تا از اين زلزله ها ديروز و امروزاتفاق افتاده اند. زلزله امروز البته ربط مستقيمي - به عنوان پسلرزه - با زلزله سوماترا در دو هفته قبل نداشته است.

داور پرسپولیس را از کار انداخت

امروز پرپسولیس با ملوان 1-1 مساوی کرد ولی انصافا داوری خیلی ضعیف بود و حداقل یک پنالتی مسلم را برای پرسپولیس نگرفت. قبل از نیمه بازی پرسپولیس یک گل از ملوان - روی یک ضربه کاشه- خورد. در نیمه دوم کاملا حمله ور بود و چندین موقعیت گل داشت. ولی فقط در یک پنالتی به گل مساوی رسید. خیلی حیف شد چون باید حتما این بازی را می برد. راستی چرا اینقدر داوری ضعیف است؟

هفته كاهش اثرات بلاياي طبيعي

هفته جاری هفته ملی کاهش اثر های بلایای طبیعی و فردا روز ملی کاهش اثرات بلایای - سوانح- طبیعی است. به این مناسبت برنامه های مختلفی در کشور به صورت همایش و نمایشگاه تا کارگاه تخصصی و گزارشهای رسانه ای برگزار می شود. البته اینموضوعی استکه به همه روزهای سال مربوط است ولی واقعیت آن است که همین پرداختن مناسبتی به مساله سوانح طبیعی در ایران بسیار در جلب توجه به موضوع اهمیت دارد. البته در سطح بین المللی نیز روز دوازده اکتبر - مطابق با ۲۰ مهر ماه- از سوی سازمان ملل متحد به عنوان روز سوانح سازمان ملل متحدد UN DISASTER DAY

اعلام شده است. از اولویت های کنونی بررسی در جهان مسائل زیست محیطی و گرم شدن زمین است.

چهارمین سالروز زمینلرزه 8 اکتبر 2005 بالاکوت پاکستان

امروز چهارمین سالروز زمینلرزه ۸ اکتبر ۲۰۰۵ بالاکوت پاکستان با بزرگای ۷.۸ است که با حدود ۸۰۰۰۰ کشته همراه بود. یاد و خاطره جانباختگان این رخداد طبیعی را گرامی می داریم. امروز مراسم مختلفی در پاکستان و کشمیر به مناسبت سالروز این فاجعه برگزار شد. پس از این رویداد در معیت آقای دکتر عشقی ازسوی پژوهشگاه به بازدید از منطقه زلزله زده رفیتم و سفری بسیار مفید و خاطره انگیز داشتیم. زمینلرزه بالاکوت نشان داد که آرامش طولانی مدت از نظر لرزه خیزی در منطقه ای که از نظر زمینساختی فعال است، به معنی بی خطر بودن آن منطقه نیست و هر آن می توان انتظار فاجعه در اثر رخداد یک زلزله در آنمنطقه داشت. ضمنا فروریختن برج مارگالا تاورز در غرب اسلام آباد، و کشته شدن حدود ۲۵۰۰ نفر فقط در همین مکان، نشان داد که لازم نیست تا حتما گسل فعال از درون یا نزدیکی شهر ها عبور کند تا آن شهر به عنوان منطقه ای خطرناک از نظر لرزه خیزی تلقی شود. اسلام آباد حدود ۱۲۰ کیلومتر با کانون زلزله بالاکوت فاصله داشت و با این حال و علارغم عدم آسیب جدی به شهر اسلام آباد، فروریختن یک برج مسکونی موجب تلفات عمده انسانی در این شهر شد.

انجمن ترویج علم: حضور در اینترنت

وب سایت انجمن ترویج علم مکان مناسبی برای آشنایی با این تنها انجمن ایرانی برای همگانی کردن علم در ایران است. برای مشاهده فعالیتهای آن به این آدرس (لینک) مراجعه کنید. انجمن ترویج علم در سال ۱۳۷۶ تاسیس شده و یکی از انجمن های علمی شناخته شده از سوی وزارت علوم است. یکی از فعالیتهای آن ارائه جایزه ترویج علم است که اولین آن در سال ۱۳۷۷ اعطا شده و آخرین آن نیز امسال روز ۱۵-۲-۸۸ طی مراسمی در فرهنگسرای ابن سینا اعطا شد. در این مورد در همین صفحه یادداشتی در زمان خودش آوردم.

طوفان پرسپولیس زلزله آغاز شد

امروز بعد از ظهر پرسپولیس با چهار گل فجر سپاسی را در لیگ برتر فوتبال شکست داد . این پیروزی جالب البته با دریافت دوگل دیر هنگام نیز همراه شد ولی خوب با نتایج کسب شده در سال جاری از سوی پرسپولیس می توان گفت که آغازی مجدد برای پرسپولیس زلزله بود. شاید از همه جالبتر گل زیبای کریم باقری کاپیتان پرسپولیس بود که فوق العاده جالب و با ضربه ای سر ضرب و مستقیم از گوشه محوطه جریمه به ثمر رسید. انشاالله این آغازی خوب برای شروع طوفان پرسپولیس زلزله باشد.

ششمین کنفرانس زمین شناسی مهندسی و محیط زیست ایران

امروز ششمین کنفرانس زمین شناسی مهندسی و محیط زیست ایران - که از سوی انجمن زمین شناسی مهندسی ایران برگزار می شود - در دانشگاه تربیت مدرس آغاز به کار کرد. فرصت خوبی بود تا دوستان و همکاران زیادی را پس از مدتها ملاقات کنیم. همچنین فرصتی دست داد تا با کارهای پژوهشی در این زمینه زمین شناسی مهندسی و شاخه ها و حوزه های تخصصی وابسته در کشور- در حدی که فرصت داشتم- آشنا شوم. دو سال پیش این کنفرانس در دانشگاه تربیت معلم و چهارسال قبل و اوائل اسفند ماه ۸۴ در همین دانشگاه تربیت مدرس برگزار شد. در همان کنفرانس چهار سال پیش بود که برای آخرین بار دوست و همکار عزیزمان روانشاد دکتر جعفر غیومان را دیدار کردیم و حدود 3 هفته بعد از آن تاریخ در حادثه ای جان باخت. یادش گرامی و روحش شاد. در آن مقطع زمانی دبیر کنفرانس و رئیس انجمن مرحوم دکتر غیومیان بود.
کنفرانس ششم تا فردا بعد از ظهر ادامه خواهد داشت. از زحمات جاب دکتر خامه چیان دانشیار محترم زمین شناسی مهندسی دانشگاه تربیت مدرس و دبیر کنفرانس که تا پاسی از شب گذشته - ودر واقع بامداد امروز- مشغول رتق و فتق امور و آماده کردن شرایط برگزاری این کنفرانس بود نیز صمیمانه سپاسگزارم.

زمينلرزه مخرب پادانگ : اندونزي

در زلزله پادانگ در روز چهارشنبه گذشته در پادانگ اندونزي با بزرگاي ۷.۶ رخ داد، و همچنين در اثر پسلرزه هاي متعدد پس از آن تعداد تلفات تاكنون به طور رسمي ۶۰۹ نفر گزارش شده، البته آمار غير رسمي حكايت از بيش از ۲۰۰۰ نفر كشته دارد. البته در اين زلزله سونامي - خوشبختانه - رخ نداد، چرا كه اگر چنين اتفاقي نيز با زلزله فوق در نزديكي ساحل سوماترا همراه مي شد، آنگاه مي توانست بسيار فاجعه بارتر باشد و خاطره فاجعه زمينلرزه دسامبر ۲۰۰۴ ساحل سوماترا را- با بيش از ۳۶۰۰۰۰ كشته- در ذهن زنده كند كه خوشبختانه چنين نشد.
سازوكار زلزله پادانگ به صورت فشاري و راستا لغز بوده و موقعيت كانون نيز در دريا واقع بوده است. به هر حال به نظر نمي رسد كه تغيير مكان قائم در اثر گسلش در راستاي اين گسل رخ داده باشد و به همين دليل سونامي نيز رخ نداده است.

سايت شخصي ام به وضع عادي بازگشت

امروز بالاخره مشكل برطرف شد و سايت شخصي ام به وضع عادي بازگشت. دسترسي آن نيز به راحتي ممكن است و فرصت كنم يادداشتهاي روزانه را هم به موقع به روز مي كنم.

www.mehdizare.net

تساوی استقلال و پرسپولیس

امروز در لیگ برتر بازی دربی - شهرآورد - استقلال و پرسپولیس باز به تساوی 1-1 انجامید تا صدای اعتراض تماشاگران بلند شود. البته بازی این دو تیم همیشه استرس زیادی از روزهای قبل نزد هواداران و ظاهرا بازیکنان ایجاد می کند. ولی نمی دانم که چرا پس از اینکه هر باز نتیجه مساوی می شود، هر دو تیم محافظه کاری می کنند.
ضمنا امروز پرسپولیس زلزله - محبوب هر چی دله!- اگر کمی دقت بیشتر داشت، به ویژه در اواخر بازی می توانست بازی را ببرد که البته به نظر می رسد که رحم کردند و به همان تساوی قناعت کردند.
انشاالله در بازی برگشت جبران کنند. ضمنا شبکه 3 تلوزیون کار جالبی کرد و در مورد هواداران استقلال و پرسپولیس از طریق اس.ام.اس آمارگیری کرد، که خوب همانطور که پیش بینی می شد از هواداران هر دو تیم حدود 1 ونیم میلیون اس.ام.اس ارسال کردند، ولی از قبل هم واضح بود که هواداران پرسپولیس حدود پنجاه هزار نفر بیشتر بودند. البته هواداران پرسپولیس خیلی بیشتر از این حرفها هستند ولی در این بعد از ظهر جمعه حوصله اس.ام.اس بازی نداشتند! در ادامه لیگ برتر ابتدا باید باشگاه پرسپولیس از نظر سازماندهی و تشکیلاتی اصلاح شود تا استرس به بازیکنان منتقل نشود.

یادآر زشمع مرده یاد آر: مهندس علی حریری

اوائل مهر هر سال، سالروز درگذشت دوست و همکلاسی عزیزم شادروان مهندس علی حریری است که نه سال پیش در سال 1379 در حین انجام مطالعات زمین شناسی در تصادف رانندگی جان به جان آفرین تسلیم کرد. علی حریری متولد 22 مرداد 46 در تهران و ورودی سال 1365 رشته زمین شناسی در دانشگاه تهران - همکلاس و هم ورودی من- بود. دوره فوق لیسانس را در دهه هفتاد در دانشگاه شهید بهشتی در رشته زمین شناسی اقتصادی گذراند و دانشجوی دکتری شده بود که متاسفانه امکان پایانش را نیافت و در 33 سالگی درگذشت. هرچه از نجابت و خوش اخلاقی این عزیز از دست رفته بگوییم کم گفته ایم. علی علاوه بر رشته تخصصی، نویسنده و نمایشنامه نویس قابلی نیز بود و در فعالیتهای اجتماعی نیز پیش قدم و فعال بود. در برگزاری برنامه های فرهنگی و هنری در دانشکده علوم در نیمه دوم دهه شصت همیشه علی حریری یکی از افراد ثابت و اثر گذار بود. حیف که در پایان تابستان 79 آن تصادف در حین ماموریت - از سوی سازمان زمین شناسی کشور - رخ داد و پس از چند روز در بیمارستان و در کما بودن، جان رفیق عزیز ما از دست رفت و به عالم باقی پرکشید. یادش بخیر. لازم دانستم تا در نهمین سالروز در گذشتش یادش را گرامی بدارم تا دوستان و خانواده و روح عزیزش - که با خبر است - بدانند که یادش همیشه با ماست.

ضمنا عکس فوق را مربوط به خودش وپسرش است که اکنون به گمانم باید حدود 12 ساله باشد. انشاالله پسرش سالم و سرحال با نیکی و سربلندی بزرگ شود و نام نیک پدر عزیزش را همیشه سربلند بدارد.

زلزله های سوماترا

بر اساس رخداد زمینلرزه دیروز در غرب سوماترا -اندونزی- با بزرگای 7.6 و در ساعت 10:16 صبح به وقت بین المللی خسارت فراوانی به شهر پادنگ و ناحیه پیرامون آن وارد شد به نحوی که تلفات بیش از 150 نفر از پهنه رومرکزی گزارش شده است. پسلرزه ای با بزرگای 6.6 نیز بامداد پنج شنبه - امروز -رخ داد که موجب تشدید خسارت های جانی و مالی بیشتر شد. البته انتظار وقوع سونامی به ویژه پس از لرزه اصلی وجود داشت که خوشبختانه رخ نداد
.