ریسک زلزله در تربت حیدریه، گسل درونه وقدیمی ترین زلزله بزرگ خراسان:1336م

از بخش شرقی گسل فعال درونه بازدیدی داشتم و مطالعه ای اولیه انجام دادم. زمینلرزه ١٣٣٦م خواف یکی از بزرگترین و مهمترین زلزله های شمال خراسان است جستجوی منشا زمینلرزه ١٣٣٦م دلیل بررسی هایی بود که اخیرا آغاز کرده ام و اینجا خلاصه ای از مباحث اولیه را می آورم.

شهر تربت حیدریه در 140 کیلومتری جنوب مشهد در استان خراسان رضوی اکنون در پایان ١٣٩٢ حدود 300 هزار نفر جمعیت دارد (جمعیت شهرستان تربت حیدریه 450 هزار نفر برآورد می شود). این شهر در فرادیواره و فاصله حدود ٥ کیلومتری شمال سامانه گسلی دورونه -بخش مرکزی- قرار دارد. ریسک زمینلرزه در مورد این تمرکز جمعیتی مهم در استان خراسان رضوی باید بسیار جدی تلقی شود. سامانه گسله درونه سه بخش دارد و به صورتی کمانی در شمال ناحیه لوت در مجموع در طول حدود ٧٠٠ کیلومتر از مرز ایران و افغانستان از منتهی الیه شرقی خود تا شمال نایین در مرکز ایران ادامه دارد. زلزله ١٩٢٣ کاج درخت با بزرگای ٥.٨ - غرب کاشمر - به بخش مرکزی آن مرتبط است. روند گسل درونه در همین قطعه مرکزی در زمیتان ١٣٧٨ تا فروردین ١٣٧٩ یک فوج زمینلرزه نیز نشان داد که در مقاله ای در پژوهشنامه پژوهشگاه به تاریخ بهار ١٣٧٩ در مورد آن فوج زلزله ها و همچنین سامانه گسله درونه توضیح داده ام (علاقمندان را به آن مقاله با عنوان "تحلیل لرزه زمین ساختی سیستم گسله درونه و بررسی زلزله‌های زمستان 1378- بهار 1379 کاشمر" در این لینک ارجاع می دهم:
http://www.iiees.ac.ir/images/stories/PDF/pajuheshnameh/spr_79_5.pdf)
به هر حال وقوع زلزله ١٣٣٦م خواف که مرحوم استاد آمبرسیز -در کتاب تاریخ زمینلرزه های ایران-بزرگای ٧.٦ را به آن نسبت داده است ممکن است به جنبایی بخش شرقی گسل درونه مربوط باشد. امروز مشاهده گسیختگی سطحی در نهشته های هولوسن نیز ممکن شد. اگر به همان مقاله سال ١٣٧٩ من مراجعه فرمایید توضیح داده ام که چگونه ساز و کار راستا لغز در بخش شرقی گسل را فشاری با مولفه راستالغز راستگرد می دانم.

برپایه مشاهدات صورت گرفته بخش های مرکزی و شرقی سامانه گسله درونه فعال و لرزه زاست و نگارنده توان لرزه زایی این سامانه گسلی را در حد بزرگای 7.5 می داند. این توان لرزه زایی و وقوع زلزله های تاریخی باید از دیدگاه ریسک زلزله برای جمعیت ساکن در منطقه جدی تلقی شود.