نشست تخصصي «نقش رسانه‌ها در اطلاع‌رساني بحران زلزله» در قالب سمينار تخصصي زلزله و مسائل پيراموني آن به مناسبت روز ايمني و سالگرد زلزله بم در محل پژوهشگاه بين‌المللي زلزله‌شناسي و مهندسي زلزله برگزار شد.
به گزارش خبرنگار خبرگزاري دانشجويان ايران(ايسنا)، در اين نشست تخصصي، نقش و وظايف رسانه‌ها در مواقع بروز بحران خصوصا زلزله و مشكلات و چالش‌هاي موجود در اين حوزه مورد بحث و بررسي قرار گرفت.
مهندس مهدي وجودي - كارشناس ارشد زلزله - و از فعالان حوزه اطلاع‌رساني و آموزش كاهش خطرات بلاياي طبيعي در اين نشست گزارشي از وضعيت اطلاع‌رساني زلزله در فضاي وب ارائه داد.
وي گفت: مخاطبان معمول اخبار زلزله پس از وقوع، مديران بحران، نيروهاي امدادي عمل كننده در منطقه، عموم مردم شهر حادثه ديده و عموم مردم كشور هستند كه دو گروه اول عمدتا از منابع خاص و دو گروه ديگر خصوصا گروه چهارم از رسانه‌ها شامل صدا و سيما، سايت‌هاي خبري رسمي، سايت‌هاي علمي - پژوهشي رسمي، سايت‌ها و وبلاگ‌هاي غيررسمي و اخيرا از شبكه‌هاي اجتماعي - مثل فيس بوك و توييتر - استفاده مي‌كنند.
وجودي با اشاره به اين كه چند سالي است كه وب سايتي تخصصي در زمينه اطلاع‌رساني و پيشگيري از سوانح طبيعي را مديريت مي‌كند گفت: معمولا بعد از هر زلزله، حجم مراجعات به اين سايت و ساير سايت‌ها به نحو چشمگيري افزايش مي‌يابد.
او خاطرنشان كرد: طبق آمار مراجعه به سايت، در اواخر سال 2003 بعد از زلزله بم با سيل مراجعات به اين وب سايت تخصصي كه از معدود وب سايت‌هاي فارسي در اين زمينه در آن زمان بود، مواجه شديم كه اوج اين مراجعات در ماه مه 2004 بعد از زلزله كجور بود كه در تهران احساس شد.
به گفته وي اين امر نشان مي‌دهد كه پس از زلزله بسياري از مردم علاوه بر سايت‌هاي خبري به سايت‌هاي تخصصي كه در زمينه آمادگي مواجهه با زلزله اطلاع‌رساني مي‌كنند، مراجعه مي‌كنند و خواهان اطلاعات در اين زمينه هستند.
او گفت: براساس آمار گوگل، اوج جست‌و‌جوي كلمه «زلزله»
(EARTHQUAKE)
در اين موتور جست‌و‌جو پس از سونامي جنوب شرق آسيا بوده و براساس آن بيشترين جست‌و‌جوي اين كلمه به زبان انگليسي و فارسي در ايران هم مربوط به بعد از زلزله كجور بوده است كه جالب است كه بيشترين جست‌و‌جوي اين كلمه به ترتيب از استانهاي هرمزگان (شهر بندرعباس)، كرمان، آذربايجان شرقي و مركزي بوده كه تقريبا بيشترين زلزله‌ها را در سالهاي اخير داشته‌اند.
وجودي در ادامه با اشاره به نقش موثر سازمان‌هاي غيردولتي مردم‌نهاد در زمينه اطلاع‌رساني و آموزش پيشگيري از بلاياي طبيعي و ابراز تاسف از افت شديد فعاليت‌هاي
NGO
ها در سالهاي اخير
و فروكاستن آنها از «سازمان‌هاي غيردولتي مردم نهاد» به «سازمان‌هاي غيردولتي وب نهاد» ابراز اميدواري كرد با توجه به اصل 44 زمينه بيشتري براي ايفاي نقش موثر اين قبيل سازمان‌هاي مردمي در كمك به كاهش مخاطرات بالاي طبيعي در كشور فراهم شود.
علي شمس - كارشناس ارتباطات - هم طي سخناني در اين نشست با تقدير از تعامل مناسب مسوولان و اعضاي هيات علمي پژوهشگاه با رسانه‌ها و پاسخگويي و اطلاع‌رساني سريع درباره زمين‌لرزه‌ها از نخستين دقايق پس از زلزله كه حاكي از اعتقاد و باور عملي آنها به نقش جدي رسانه‌ها در حوزه مديريت بحران زلزله است گفت: واقعيت اين است كه بحث روزنامه‌نگاري بحران و مديريت فعاليت‌هاي رسانه‌يي در شرايط خاص پس از بحران در حوزه اطلاع‌رساني و رسانه‌يي كشور چندان مورد توجه قرار نگرفته است.
او افزود: با وجود بحران‌هاي بزرگي نظير جنگ تحميلي هشت ساله و سوانح طبيعي غيرمترقبه‌اي كه هر از چند گاهي در سطح ملي و منطقه‌يي دامنگير مردم مي‌شود، بحث اطلاع‌رساني و روزنامه‌نگاري در شرايط بحران، شايد در مقايسه با بسياري ديگر از اجزاي نظام مديريت بحران در كشور هم كمتر مورد توجه قرار گرفته است كه اين كم توجهي هم در حوزه‌هاي عملي و در سطح سازمان‌هاي رسانه‌يي كشور و هم در حوزه آموزش‌هاي آكادميك و نظري رشته ارتباطات در كشور كاملا محسوس است.
سردبير سرويس علمي، پژوهشي ايسنا با بيان اين كه بروز بحران‌ها و سوانح غيرمترقبه از عرصه‌هايي است كه رسانه‌ها صرف نظر از وظايف عادي اطلاع رساني و آموزشي خود مي‌توانند ايفاگر نقش‌هايي بزرگ و سرنوشت‌ساز در عبور از بحران و كاهش صدمات جاني و مالي آنها باشند بر ضرورت آمادگي و آشنايي كارگزاران و فعالان عرصه رسانه با ماهيت بحران‌ها و آثار و عوارض آن، ضرورت‌ها و حساسيت‌هاي خاص خبري و اطلاع‌رساني جامعه در آن شرايط و ظرفيت‌ها و توانمندي‌هاي هر رسانه در نقش‌آفريني در اين عرصه تاكيد كرد.
او گفت: نگاه رسانه‌ها به بحران‌هايي مثل زلزله نبايد صرفا به زمان وقوع معطوف باشد و مسووليت و نقش رسانه‌ها در عرصه مديريت بحران، مقطع پيش و بعد از وقوع بحران را نيز در برمي‌گيرد.
به گفته شمس آموزش و ارتقاي آگاهي‌هاي عمومي در خصوص مخاطرات طبيعي نظير زلزله و آثار و عوارض آن از جمله مطلع كردن مردم درخصوص وضعيت لرزه‌خيزي و ناپايداري‌هاي زمين‌شناختي هر منطقه، وضعيت ساخت و سازها و شريان‌هاي حياتي و ميزان ايمني آنها در برابر زلزله و همچنين ميزان آسيب‌پذيري هر منطقه در برابر زلزله و راهكارهاي كاهش آسيب‌پذيري هر يك از بخش‌ها در برابر زلزله و همچنين آموزش راهكارهاي تخليه منطقه پس از وقوع زلزله و نحوه امدادرساني و همكاري با سازمان‌هاي كمك رسان در شرايط بحراني پس از زلزله از مهمترين نقش‌ها و كاركردهاي رسانه‌ها پيش از وقوع بحران است.
او خاطرنشان كرد: رسانه‌ها همچنين مي‌توانند پيش از وقوع سوانح غيرمترقبه به سراغ سازمان‌هاي مسوول مواجهه با بحران رفته و با بررسي و نقد عملكرد آنها و يادآوري مخاطرات و نقش حساس اين سازمانها، حساسيت و آمادگي آنها را براي انجام وظيفه بهتر در شرايط بحراني تقويت كنند.
اين كارشناس ارتباطات تصريح كرد: رسانه‌ها در هنگام وقوع بحران‌هاي طبيعي قابل پيش‌بيني مثل بروز سيل و آبگرفتگي يا مشكلاتي مثل وارونگي هوا مي‌توانند با اعلام وضعيت اضطراري و كمك به تخليه هرچه سريع‌تر منطقه خطر به كاهش تلفات و خسارات احتمالي كمك كنند و در موقع بروز سوانح غيرقابل پيش‌بيني مثل زلزله با اطلاع‌رساني سريع در خصوص ابعاد فاجعه مثل محل و بزرگاي زلزله، شدت و گستره آسيب‌ها و تلفات ضمن ترغيب و تهييج مردم و مسسولان به كمك‌رساني بي‌وقفه به زلزله‌زدگان در جهت تسكين آلام مصيبت ديدگان و بهبود سلامت رواني آنها كمك كنند.
وي خاطرنشان كرد: در مقطع پس از زلزله هم رسانه‌ها مي‌توانند با اطلاع‌رساني در خصوص حجم و گستره خسارات، شرايط آب و هوايي، وضعيت بهداشتي و اجتماعي منطقه، نيازهاي ساكنان منطقه در مراحل مختلف اسكان اضطراري، موقت و دائم نحوه كمك‌رساني و توزيع كمك‌ها در منطقه آسيب‌ديده و... ضمن حفظ روحيه همدلي و كمك‌رساني مردم ساير مناطق به آسيب‌ديدگان بر عملكرد سازمان‌هاي امدادرسان و مسوول در كمك‌رساني به بازماندگان سانحه و بازسازي مناطق زلزله‌زده نظارت مستمر داشته باشند.
سردبير سرويس علمي ايسنا در ادامه با بيان اين كه هر يك از رسانه‌ها از قبيل راديو با توجه به پرتابل بودن و قابليت استفاده از باتري و اطلاع‌رساني منطقه‌يي و محلي، تلويزيون با توجه به جذابيت‌هاي تصويري و قابليت‌هاي ويژه در زمينه آموزش پيش از بحران و رسانه‌هاي مكتوب با توجه به امكان پيگيري مفصل و تحليلي‌تر، ظرفيت و كارايي متقاوتي در مراحل مختلف بحران دارند بر ضرورت تقويت آمادگي تمامي اين رسانه‌ها براي مواجهه با بحران‌هاي طبيعي و زلزله تاكيد كرد.
وي در ادامه با اشاره به برخي تبعات اطلاع‌رساني نامناسب و ناكافي در حوزه زلزله از جمله انتشار شايعات و ادعاهاي بي اساس و غيرعلمي در خصوص رخداد قريب‌الوقوع زلزله در شهرها و مناطق مختلف كشور به نمونه‌هايي از اين شايعات اشار كرد و گفت: مثلا پيش‌بيني زلزله در تهران با استناد به پيش‌گويي‌هاي يك فرد چيني و بازتاب وسيع و نگران‌كننده آن در بخش‌هايي از جامعه يا غيرزلزله عنوان كردن برخي زلزله‌ها، با استناد به برخي شايعات و مطالب بي پايه از اين نوع هستند.
او گفت: تجربه طرح مكرر اين قبيل شايعات و مطالب شبه علمي تاكيدي است بر اين كه مراكز علمي و رسانه‌هاي كشور وظيفه‌اي فراتر از شنيدن و تكذيب اين قبيل مطالب پس از طرح گاه به گاه آنها برعهده دارند كه واكسينه كردن جامعه در قبال اين قبيل مطالب بي‌اساس و غيرعلمي از طريق توجه جدي به ترويج علم و اصول روزنامه‌نگاري علم در كشور و اطلاع‌رساني مستمر در خصوص مباني و اصول علمي زلزله و ساير پديده‌ها در سطوح مختلف جامعه است.
شمس خاطرنشان كرد: گاهي ادعاها و مطالبي درباره زلزله مثل دستيابي محققان كشور به امكان پيش‌بيني زلزله - به رغم ناتواني تمام دنيا در اين زمينه - يا اين كه زلزله‌هايي كه رخ داده پيش از وقوع توسط محققاني در كشور پيش‌بيني شده بوده مطرح مي‌شود كه البته هيچ يك از اين ادعاها سند علمي و اثبات شده‌اي نداشته و بعضا از سوي مراكز علمي كشور با قاطعيت تكذيب مي‌شود كه متاسفانه بعضا منبع اين خبرها نه افراد عادي كه برخي مسوولان و مراكز ذي ربط در حوزه زلزله در كشور هستند كه منبع خبري موثقي براي رسانه‌ها تلقي مي‌شوند. اين امر ضرورت توجه جدي‌تر و برخورد مسوولانه‌تر با اطلاع‌رساني در حوزه زلزله و حساسيت‌هاي ويژه آن را نشان مي‌دهد.
در پايان اين نشست مجموعه اسلايدي از تصاوير تهيه شده از سوي سرويس عكس خبرگزاري دانشجويان ايران(ايسنا) از زلزله‌هاي سالهاي اخير به نمايش درآمد. از جمله تصاوير اين مجموعه، نخستين عكسهاي مخابره شده از زلزله مرگبار زرند بود كه توسط زنده‌ياد اسماعيل عمراني، خبرنگار و عكاس شهيد ايسنا در كرمان گرفته شده است؛ تصاوير ماندگار عكاس شهيد ايسنا، حسن قريب از زلزله زرند از ديگر عكسهاي اين مجموعه بود.
دكتر مهدي زارع - معاون پژوهشي پژوهشگاه بين‌المللي زلزله‌شناسي و مهندسي زلزله - با
گراميداشت ياد و خاطره حسن قريب و اسماعيل عمراني و ساير شهداي سانحه سقوط هواپيماي
C- 130
از عملكرد ايسنا در پوشش مناسب و قابل اعتماد اخبار حوزه زلزله تقدير كرد و گفت: اسماعيل عمراني كه زاده جيرفت بود اولين عكسهاي زلزله داهوئيه زرند را به دنيا مخابره كرد و حسن قريب هم به خاطر عكسهاي تاثيرگذارش از اين واقعه برنده جايزه جشنواره مطبوعات شد.
او گفت: هر جا كه براي مطالعه زلزله‌ها رفته‌ايم بچه‌هاي ايسنا را ديده‌ايم كه قبل از ما در منطقه مستقر شده و مشغول تهيه خبر و گزارش و عكس مربوطه بوده‌اند كه موارد زلزله‌هاي سالهاي اخير از جمله زلزله چنگوره، زلزله بم و زلزله داهوئيه زرند به خوبي گواهي بر صدق اين مدعاست.
دكتر ساسان عشقي - عضو هيات علمي پژوهشگاه بين‌المللي زلزله‌شناسي و مهندسي زلزله - هم با گراميداشت ياد و خاطره شهداي ايسنا و تقدير از نقش عكاسان و خبرنگاران اين خبرگزاري در عرصه اطلاع‌رساني زلزله گفت: ايسنا در زمينه عكاسي از زلزله‌ها سدشكني كرده و مجموعه تصاوير تهيه شده از سوي اين خبرگزاري در نخستين لحظات پس از زلزله كه شايد از نگاه روزنامه‌نگاري، صرفا عكس‌هايي خبري از فاجعه زلزله باشد، دريايي از اطلاعات براي بررسي زلزله‌ها است.
وي خاطرنشان كرد: خود من تئوري‌اي در زمينه خفگي جان‌باختگان زلزله داشتم كه به دليل دفن سريع اجساد قربانيان زلزله و مشكلات دسترسي امكان بررسي آن نبود، در حالي كه تشخيص علت واقعي مرگ و مير در زلزله با توجه به نسبت بالاي كشته‌شدگان به مجروحان در زلزله‌هاي كشور بسيار حياتي است. در اين مورد عكسهاي ايسنا از قربانيان زلزله كه به وضوح صورت آنها سياه شده بود، شاهد بسيار خوبي بر خفگي آنها بود كه اين امر نشان‌دهنده كمك بسيار موثري است كه مي‌توان از عكسهاي خبري خوب براي مطالعات پس از زلزله گرفت.
گفتني است كارگاه تخصصي زلزله و مسايل پيرامون آن، روز گذشته در دو نوبت صبح و بعد از ظهر و با پنج پانل تخصصي كاهش ريسك، آمادگي در برابر زلزله، پاسخ‌دهي به بحران زلزله، بازسازي و ارتباطات و رسانه برگزار شد كه طي آن اساتيد، كارشناسان و خبرنگاران رسانه‌ها ضمن مرور بر حوادث و تجربيات بازسازي زلزله بم به بررسي و تحليل خطرات زلزله در ايران و تهران پرداختند.
پژوهشگاه بين‌المللي زلزله‌شناسي و مهندسي زلزله همه ساله به مناسب سالروز وقوع زلزله بم ( 5 ديماه 1382) و روز ملي ايمني در برابر زلزله، مراسمي را در همين روز برگزار مي‌كند كه امسال به دليل تقارن اين روز با تاسوعاي حسيني، اين مراسم به 13 ديماه موكول شد.
